ორი თარიღი - ქართველთა ორი სიამაყე

1939 წლის 31 მარტს დამოუკიდებელი საქართველოს პირველ პრეზიდენტ ზვიად გამსახურდიას 70 წელი შეუსრულდებოდა. წერილი, რომელსაც გთავაზობთ 1996 წლის მარტში გამოქვეყნდა გაზეთში "აღდგომა".მისი ავტორი დღევანდელი პოლიტემიგრამტი ვიქტორ დომუხოვსკია, რომელიც მაშინ პოლიტპატიმარი იყო და ორთაჭალის ციხეში იმყოფებოდა...

Gruzja jako model współistnienia różnych Narodów i grup etnicznych na Kaukazie

Przez 3000 lat swojej państwowości, w Gruzji zawsze mieszkali różne narody. Parę lat temu obchodziliśmy 2600 lecie wspólnego życia z Żydami. Gruzja jest jedynym krajem gdzie nie dochodziło do pogromów Żydowskich. Ten fakt został udokumentowany w muzeum historii narodu Żydowskiego w Izraelu. Obok Gruzinów od zawsze mieszkali również Muzułmanie (Azerowe) i Ormianie. Na starym mieście w Tbilisi na tym samym placu są Synagoga, Meczet i Cerkiew – Gruzińska i Ormiańska. Żyliśmy razem bez konfliktów do pojawienia się imperialnej Rosji na Kaukazie, która zaczęła wcielać swoją imperialną ideologię: „dziel i rządź”.
Ofiarami tej ideologii stali się Czerkiesi ( zabito ponad milion ). Kabardyjnczycy i Abazyjnczycy. Ratując się od Rosjań wszyscy oni uciekali do Gruzji, do pogranicznej Abchazji ( region Gruzji). I to oni przynieśli Abchazom swój język. W ten sposób w Abchazji zaczęto używać na równi z Gruzińskim drugiego języka, późnej nazwanego Abchaskim. Spokój miedzy tymi narodami trwał do momentu kiedy Rosja zaczęła podbijać Gruzje. Duży udział w zaostrzeniu tego konfliktu mieli bolszewicy i Stalin ze swoją nacjonalistyczną polityką. I mimo ze Stalin w równej mierze gnębił wszystkich na tym terenie, to Abchazowie brali to jako prześladowania ze strony Gruzinów. Nie będziemy tu szczegółowo opisywać kolejnych powodów konfliktu, bo konflikt powstał była wojna a teraz musimy znaleźć sposób na współistnienie. Tym bardziej że 300 000 Gruzinów było wygnanych z domów na terenie Abchazji. Pierwszym zadaniem oczywiście jest stworzenie warunków żeby uchodźcy wrócili do domów i zaczęli życie w swoich domach. Tym bardziej że już od 12 lat są bez dachu nad głową.
Na początku 90-tych, po odzyskaniu przez Gruzję niepodległości, powstał jeden z lepszych modeli na współżycie różnych narodowościach w Abchaskiej republice autonomną. Na ten czas 18% mieszkańców byli Abchazi, 55% Gruzini i kolejne 18% Rosjanie, a resztę inne narodowości. Według prawa które wtedy przyjęto w parlamencie Abchazowie dostawali 1/3 miejsc, Gruzini 1/3 i inne narodowości tez dostawali 1/3 miejsc. Do uchwalenia nowych praw potrzebne było 2/3+1 głos. Żeby przyjąć jakąś decyzje wszystkie strony musiały współdziałać razem. To właśnie gwarantowało współpracę. Co nie odpowiadało Rosji, i było kolejnym powodem by usunąć Zwiada Gamsachurdia od władzy i na jego miejscu posadzić „swojego człowieka” Eduarda Szewardnadze i bandę kryminałów Dżaby Ioselianego. Którzy zaczęli grabić kraj. Kiedy oni okradali Gruzinów, to było zwykłym rabunkiem, a kiedy to samo zaczęli robić z Abchazami, to przerodziło się w konflikt etniczny. W ten oto sposób zaczęła się wojna między prorosyjskim reżymem Gruzji a Abchazami. Do zapomnienia przelanej krwi potrzebne będą lata spokoju.
Właśnie dlatego nowy rząd Gruzji proponuje model asymetrycznej federacji. Gdzie strona Abchazka będzie miała największą autonomie. Ten model jest bardzo kontrowersyjny i dlatego niema zbyt dużego poparcia u żadnej ze stron. Jako pierwszy warunek w tym układzie jest oczywiście powrót uchodźców oraz współpraca na tle ekonomicznym obu stron. Nowe władze w Abchazji razem z prezydentem Sergeem Bagapszem są zgodni że te warunki są najważniejsze. Interesującym jest fakt że Abchazowie nie wybrali prorosyjskiego Hadzymba (pracownik SBK ), ale właśnie Bagapsza. Ta mądrość Abchazkiego narodu daje nadzieję na pokojowe rozwiązanie problemu. Obie strony przyrzekły zrobić wszystko żeby konflikt rozwiązać na drodze pokojowych rozmów.

Co najważniejsze teraz Gruzją poprawiła swoją pozycję na arenie międzynarodowej. Jeśli 31 grudnia 1991 r. OBWE przyznała niepodległość wszystkich republik byłego ZSRR poza Gruzją, to na dzień dzisiejszy Unia Europejska popiera wszystkie kroki władz Gruzińskich na uregulowanie Abchaskiego problemu. Jak ustalili na posiedzeniu Rady Europejskiej: „ w Rosje trzeba przyzwyczajać do stanu gdzie nie będzie jedynym mocarstwem które bierze udział w tym konflikcie. Co nie zmienia faktu że bez Rosji nie rozwiąże się tego problemu, ale nie dlatego że Rosja jest niezbędna ale dlatego że bierze w nim udział od samego początku”.
O wiele prościej ta sytuacja wygląda w Chynwali (tak zwane południowej Osetii). To w zasadzie jedno miasto i parę wiosek a problem tkwi w istniejącym reżymie Eduarda Kokojty a nie w Osetyńczykach czy Gruzinach. A sytuacja jest dużo lepsza niż parę lat temu. Wiele „łączonych” rodzin i pragnienie obu narodów jak najszybciej połączyć się w jedno państwo, z szerokim samorządem. Najciekawszym jest fakt że przed rozpoczęciem konfliktu w Cchynwali mieszkało 50 000 Osetyńczyków, a w pozostałych częściach Gruzji 250 000. Przez ten konflikt wielu z nich musiało wyjechać do Rosji. Wiele z tych rodzin teraz powraca do swoich domów, a Gruziński rząd razem z Unią Europejską pomagają im finansowo. Ten proces daje podstawy sądzić że sytuacja została opanowana i wkrótce zażegnamy problem w tej części Gruzji.
Żeby trzymać Gruzie w szachu, Rosja podjudza Ormian mieszkających na południu. Rosjanie utrzymują że nawet jakby chcieli nie będą w stanie wyprowadzić swojch wojsk z bazy w Achalkalaki, bo miejscowi Ormianie zapowiadają protesty i blokady. Co najciekawsze rząd Armenii nie popiera prorosyjsko nastawionych Ormian w Achalkalaki. Rosja chce zachować bazę, a tym samym narzędzie nacisku na władze Gruzjinskie, ze względu na ekonomiczny komfort Ormian ( większość z nich pracuję przy tej wojskowej bazie ). Gruzini uspakajają Ormian obiecując im że na mejsce Rosyjskich wojskowych tą bazę zajmie Gruzińska armia. Dlatego też Gruzja tak ostro stawia sprawę likwidacji Rosyjskich baz w Achalkalaki i Batumi.
Konflikt w Adzarii gdzie znajduje się druga baza Rosjan udało się rozstrzygnąć pokojowym sposobem. Naród sam wygnał separatystyczny rząd Aslana Abaszydze. Teraz autonomia Adzarji ma dobre stosunki z centralną władzą w Tbilisi.
Przez ekonomiczne kłopoty Gruzji, druga duża grupa etniczna Azerowie też maja ciężką sytuacje, ale dzięki wielowiekowej przyjaźni tych dwóch narodów, te kłopoty nie przekształciły się konflikt. W utrzymaniu spokoju w tym regionie pomaga i przyjaźń obu prezydentów i Micheila Saakaszwili i Heidara Aliewa. W marcu bieżącego roku władze Gruzińskie, muzułmańskie święto Bajram – nowy rok, ustanowili świętem państwowym i dniem wolnym od pracy.
Już od wielu wieków na północy Gruzji mieszkają etniczni czeczency – kistowie. Nie zważając na wojnę i groźby Rosji, zarówno kistowie jak i gruzini, przyjęli wielu uchodźców z Czeczenji. Rosja wiele razy groziła przeniesieniem wojny na tereny Pankjiskiego wąwozu, parę razy już zbombardowała te tereny i grozi ostrzałem rakiet. Żąda przy tym aby Gruzja wygnała uchodźców z powrotem do objętej wojną Czeczenji. Przy udziale międzynarodowych obserwatorów Rosyjskie władze namawiali uchodźców do powrotu ale nikt z mieszkających tam Czeczenów nie chciał wrócić. Mimo rosyjskich zapewnień że w wąwozie pankjiskim są bazy terrorystów, międzynarodowi obserwatorzy nie znaleźli na to żadnych dowodów.

60 lat temu na terenie Gruzji rozegrała się tragedia dla kolejnej mniejszości etnicznej. Siłą zostali wysiedleni Turcy - meschetincy do Azji środkowej. Po rozpadzie ZSSR zmuszeni, wieloma pogromami, wyjechać i stamtąd. Na dzień dzisiejszy zamieszkują oni północny Kaukaz. Część z nich wróciła do Turcji. Wielu z nich chce wrócić do Gruzji. Szewardnadze przeciągał kwestie ich powrotu przez wiele lat, ale nowe władzę wraz z OBWE opracowali plan ich powrotu na ich dawne ziemie. Niektórym z nich USA dało możliwość na zamieszkanie w stanach. Reszta z nich czuje się Gruzinami i wrócą już niedługo do Gruzji.
Mimo że Azerowie i Ormianie są w stanie wojny na terenie Gruzji tam gdzie te 2 narody mieszkają obok siebie udało się uniknąć konfliktu.
Gruzja znajduję się obecnie na drodze z której nie wolno jej zrezygnować jeśli chce rozwiązać istniejące konflikty. A jedynym sposobem na to wydaję się być wyniesienie ich na forum międzynarodowe, dzięki czemu możliwe będą rozmowy między obiema stronami. Oczywiście nie uda się to jeśli Rosja będzie się wtrącała w wewnętrzne sprawy małej republiki. A żeby to zagwarantować Gruzja musi szukać sojusznika który będzie trzymał Rosje na dystans. Unia nie jest w stanie brać udziału w takich konfliktach osobiście, ale może wspomóc strony finansowo. I jest wielce prawdopodobne że właśnie ten sposób zostanie przez nią wybrany żeby pomóc stronom. Rosja bardzo podejrzliwie patrzy na wszelkie próby rozwiązania problemów na Kaukazie ze strony innych państw. Np. kiedy Polska w 90-tych wystąpiła z paroma pomysłami na uregulowanie konfliktów, Rosja bardzo ostro zareagowała. Nawet skomentowała to tak: „Polski lew kładzie łapę na Kaukaz”.
Ostatnio pojawiły się 2 bardzo ważne momenty.
Pierwszy to: po zmianie władzy na Ukrajanie i w Mołdawii wzmogła się aktywność GUAM-u. Na ostatnim posiedzeniu w Kiszyniowie było przyjęte postanowienie o pokojowym rozwiązaniu problemów w Abchazji, Cchynwali, Predniestrowje i Karabachu. Jako obserwatorzy brali udział Polska i Litwa. Jeśli ta współpraca będzie kontynuowana w tym samym duchu będzie to przełomowy moment w rozwiązaniu tych problemów. Pod naciskiem Rosji OBWE zrezygnowało z monitorowania Gruzińsko Rosyjskich granic. A Litwa zgodziła się pomóc Gruzji w monitorowaniu granic. Wiele wnosi też Ukraina proponując zamienić siły pokojowe Rosji własnymi w Abchazji.
Drugi moment to jest zwiększenie aktywności USA na Kaukazie. Jak tylko amerykanie zaczęli wojnę w Iraku, Rosjanie chcieli wejść do Pankjiskiego wąwozu. Ale USA dało im do zrozumienia że Gruzja jest pod opieką Stanów i nie będzie mile widziana taka interwencja. 2 dni temu odbyła się pierwsza wizyta amerykańskiego prezydenta w Gruzji, który zapełnił władze Gruzji o swojej pomocy zarówno i w rozwiązaniu etnicznych konfliktów jak i w sprawie Rosyjskich baz. Tym samym USA staje się przeciw wagą dla Rosji w przyszłości małej republiki. S kolej wielowiekowa tolerancja Gruzji pozwala sądzić że wszystkie konflikty zostaną szybko zażegnane, ponieważ Gruzini maja zapisane w genach współistnienie z innymi narodami.

Peter Domukhovski
student UW WDINP, ISM
2005, Warszawa

Podwójny standard czy Real Politics?!

W latach 70 minionego wieku, w USA i w ZSSR analitycy z centrum strategicznego planowania przewidywali w przeciągu najbliższych 10 lat ekonomiczny upadek Związku Radzieckiego. Przyczyną miała być to że wszystkie podstawowe dziedziny gospodarki przeznaczały 60-90% swoich produktów strukturom wojskowym. Nie mogła uratować tej sytuacji podwyżka cen na ropę. Zarówno stany zjednoczone jak i reszta świata nie mogły pozwolić aby rozpad tego „imperium zła” szło własnym tempem, obawiali się oni że tak niekontrolowane procesy mogą wywołać katastrofalne skutki na całym świecie. Właśnie dlatego rozpad ZSRR był odgórnie zaplanowany i przeprowadzony.
ZSRR wszedł w epokę „glastnost” i „perestojki”, która była kierowana przez komunistyczną elitę wspieraną przez Zachód. Była to kontrolowana próba zmienienia totalitarnego systemu na niby demokratyczne rządy. Na podstawie od górnie otrzymanych rozkazów tworzono w republikach „narodowe fronty” i „opozycyjne partie”. W 1989 r. z wielkim hukiem szykowano Narodowy Zjazd związku radzieckiego na którym dozwolono nawet wybór niektórych „partii opozycyjnych”.
Gruzja była jedyną republiką w której nie udało się od górnie pokierować tychże procesów i tłumiona od 70 lat ruch narodowowyzwoleńczy nagle wybuchł. Wszystkie opozycyjne partie żądały niepodległości państwowej i wyjścia ze związku radzieckiego. Właśnie dlatego władze ZSRR ( z rozkazu M.Gorbaczowa i E.Szewardnadze ) w 1989 r. 9 kwietnia nakazali w tak krwawy sposób rozprawić się z pokojową demonstracją. Ale to wywołał odwet, który stał się przesłanką do rozpadu ZSRR i już w grudniu 1989 r. w Malcie G. W. Bush ( senior ) i M. Gorbaczow ogłosili koniec „zimnej wojny” i początek nowego porządku na świecie ( na początku ze związku radzieckiego miało wystąpić tylko 3 republiki nad bałtyckie, a pozostałe 12 miało pozostać w ZSRR!).
Tym czasem republiki masowo rozpoczęły ogłaszać swoją suwerenność (1990 r. 11 marca – Litwa, 4 maja – Łotwa, 8 maja – Estonia, 20 czerwca – Uzbekistan, 16 lipca – Ukraina. 29 czerwca Litwa powstrzymuje deklaracje suwerenności na czas porozumienia z ZSRR). Tutaj nie wolno nie powiedzieć że w tymże 1990 r. 9 grudnia w Polsce wybory prezydenckie wygrywa Lech Wałęsa.
W Gruzji tymczasem opozycja zmusiła władze żeby zrezygnowała z marcowych wyborów do parlamentu, i co najważniejsze, Rada Najwyższa podjęła historyczną decyzje:
„Sowjetizacje Gruzji 25 lutego 1921 r. uznano jako okupację, z kolej traktat o powstaniu ZSRR w 1922 r. został uznany za nieważny dla Gruzji”. To wszystko „de-fakto” oznaczało zniesienie sowieckiej władzy w Gruzji.
1 czerwca pięciu studentów z Tbiliskiego uniwersytetu rozpoczęło bezterminową głodówkę z żądaniem o przeprowadzenie nie komunistycznych wyborów. Tą akcje poparli wszyscy opozycjoniści i komuniści musieli pójść na kompromis. Postanowiono że, partie polityczne na równych prawach będą wybierać centralną komisję wyborczą, która przeprowadzi wybory. Takie zerowe początki dawały możliwość po raz pierwszy na terenie ZSRR przeprowadzić wolne, wielopartyjne i demokratyczne wybory.
28 października 1990 r. w przeprowadzonych wyborach 2/3 głosami zwyciężyła opozycyjna partia „Okrągły Stół - Wolna Gruzja”. Jedną trzecią głosów otrzymała komunistyczna partia, żadna inna partia nie przekroczyła 4% barierę! Tak właśnie w wyniku demokratycznych wyborów i pokojowo skończyła się trwająca 69 lat komunistyczna władza w Gruzji.
Narodowy rząd na pierwszym że posiedzeniu parlamentu ogłosił przejściowy period dla niepodległości państwowej.
W Litwie, w 1991 r. 9 Lutego, w Latwji i Estonji 3 marca, przeprowadzono plebiscyty i obywatele głosują za niepodległością republik..
W 1991 r. 17 marca przeprowadzono referendum o zachowanie ZSRR. Gruzja nie wzięła w nim udziału. Gruzja w tymże roku 31 marca przeprowadziła własne referendum: „czy odnowić niepodległość Gruzji na podstawie aktu niepodległościowego z 1918 r. 26 maja?”. 90% ludności poparło niepodległość kraju. Na podstawie wyników referendum w 1991 r. 9 kwietnia ( po 2 latach od tamtych straszliwych wydarzeń ) parlament przyjął Akt o Wskrzeszeniu niepodległości Państwowej Gruzji. Tym zakończył się przejściowy period i kraj de-fakto wyszedł z ZSRR. Pod koniec kwietnia w rozmowie telefonicznej M. Gorbaczow zagroził prezydentowi Z. Gamsachurdji surowymi konsekwencjami jeśli nie zrezygnuje z przyjętego Aktu Niepodległości.
26 maja w Gruzji przeprowadzono wybory prezydenckie. Z dużą przewagą (87%) prezydentem zostaje Zwiad Gamsachurdja. Na wybory przyjechał Ryczard Nixon, który bardzo wysoko ocenił przeprowadzone wybory! Tym zakończyły się wybory do władz demokratycznego państwa.
12 czerwca prezydentem Rosji zostaje Boris Elcyn i Rosja przyjmuje deklarację suwerenności.
1 listopada w Pradze podpisano akt pod unieważnienie paktu warszawskiego.
21 listopada G. Bush (senior) i Gorbaczow zmniejszają o jedną trzecią broń strategiczną.
19-21 sierpnia nieudana próba puczu, przewrotu rządu w Moskwie. Elcyn zakazuję partie komunistyczną.
Zwiad Gamsachurdja w wywiadzie dla CNN-u mówi: „myślę że ten pucz był od samego początku zaplanowany i przeprowadzony przez samego Gorbaczowa wraz z tymi osobami ( tu ma na myli Iazowa, Pugo i innych ), i właśnie tym zamierzali nastraszyć ludzi, co może się stać”. Następnego dnia w wywiadzie do tego samego CNN-u George Bush mówi: „uważam że ten człowiek (ma na myśli Gamsachurdję ) powinien przynajmniej odrobinę bardziej opracować swoje wystąpienia zanim je będzie ogłaszał . . ., to jest właśnie ten człowiek który płynie pod nurt. W każdym razie tak mi się wydaję . . ., on musi popłynąć wraz z nurtem i zrozumieć, co się dzieje na świecie”. „pływanie wraz z nurtem” nie przyniosło George’owi Buszowi wygranych wyborów. Jeden z zachodnich analityków o całej tej sytuacji wypowiedział się następująco: „z nurtem zwykły płynąć trupy bydła i martwe ryby”.
20 sierpnia Estonia ogłasza niepodległość, 21 Latwia, 30 Azejrbejdzan.
6 września ZSRR oficjalnie przyznaje niepodległość Litwy, Latwji i Estonji!!! Ale nie Gruzji, mimo że tylko Gruzja była naprawdę niepodległa ( przeprowadzone referendum i akt parlamentu ).
22 września Armenjia ogłasza swoją niepodległość.
8 grudnia Rosja, Ukraina i Białoruś zakładają WNP, a 21 grudnia do nich dołączają jeszcze 8 państw. Gruzja odmawia członkostwa w WNP i następnego dnia, 22 grudnia, Rosja rozpoczyna zbrojny pucz przeciwko niepodległym i prawowitym władzom suwerennej Gruzji.
25 grudnia Gorbaczow ustępuję ze stanowiska prezydenta ZSRR, ZSRR przestaje istnieć. USA przyznaje niepodległość Gruzji.
1991 r. 31 grudnia Unia Europejska przyznaje suwerenność wszystkich 11 republik byłego ZSRR ( to są te państwa które weszły w skład WNP! ), ale niepodległość Gruzji nadal nie przyznano?! Z kolej E. Szewrdnadze, który do władzy przyszedł po zbrojnym puczu, już 23 marca 1992 r. dostaje „uznanie” UE, ( z Rosji Szewardnadze przyjeżdża do kraju 7 marca a już 8 ogłasza on siebie przewodniczącym Rady Państwowej ). Zachód udziela takiego poparcia dla Szewardnadze dlatego że uznaje tereny byłego ZSRR jako strefę wpływu Rosji.
Z jednej strony zamykają się oko, kiedy na jesieni 1993 r. rosyjska flota czarnomorska wraz z armią zaczynają okupacje zachodniej Gruzji która była pod bezpośrednią jurysdykcją prawowitej władzy i gdzie 31 grudnia zabito prezydenta Z. Gamsachurdje.
Z drugiej strony, kiedy w 1991 r. 30 września, po wewnętrznym wojskowym buncie, obalono pierwszego wybranego prezydenta Haiti, Aristydi. Wojenny reżym Haiti uznał tylko Watykan. W 1993 r. 23 czerwca przyjęto międzynarodowe sankcje przeciwko Haiti. W 1994 r. 31 lipca rada bezpieczeństwa ONZ przyjmuje wniosek o „użyciu wszelkich potrzebnych środków” do obalenia wojskowego reżymu na Haiti. We wrześniu wojska USA okupują Haiti i po 3 latach przymuszonej emigracji do kraju wraca prezydent Aristydi.
W ten oto sposób świat prowadził politykę podwójnego standardu wobec Gruzji, nie zważając na to jakie szkody musiała ponieść Gruzja z powodu przewrotu który przeprowadziła Rosja. Więzienia wypełniły się więźniami politycznymi, ludność została ograbiona i według oficjalnych danych ponad 1.5 miliona ludzi wyemigrowało z kraju, średnia pensja wynosi 10 dolarów a ponad 95% mieszkańców mieszka w nędzy.
W trakcje „panowania” E. Szewardnadze, w 5 milionowym kraju który jeszcze nie tak dawno temu był jednym z bogatszych i kwitnących republik w ZSRR, Gruzja stała się jedną z bardziej skorumpowanych i biedniejszą z republik post komunistycznych. W wyniku rozpoczętej przez niego bratobójczych wojen w Abchazji i w południowej Osetji, zginęło ponad 600 tysięcy osób a ponad 400 tysięcy stało się uchodźcami. Całkowicie zniszczono gospodarkę kraju.
Ten właśnie reżym, wspierany przez politykę „zachodu”, przetrwał 12 lat. W 2001 r. rządząca partia Eduarda Szewardnadze, „związek obywateli”, została podzielona. Do opozycji przeszli najważniejsze osoby z tej grupy: były speaker Zurab Żwania (demokraci), były minister justycji Michejl Saakaszwili (ruch nacjonalistyczny).
2003 r. 2 listopada przeprowadzono wybory do parlamentu, które jak zwykle były przeprowadzone z licznymi „błędami”. Ale jeśli podczas poprzednich wyborów zagraniczni obserwatorzy nie zauważały tych błędów to tym razem nie mogli już zamknąć oczu. Opozycja narobiła takiego szumu że cały świat usłyszał o tych wyborach i o tym co się na nich dzieje. Najbardziej interesującym faktem jest to jak w czasie wyglądały te przekłamania.
W 92r. 80%, w 95 50%, 99 25-30%, a w 2003 15-20%. Świat musiał przyznać te wybory za nieobiektywne, niedemokratyczne i co najważniejsze nieważne. Po raz pierwszy zachód stanął po stronie opozycji. Która skorzystała z poparcia wtargnęła na obrady nowo wybranego Parlamentu i zerwała je, zmuszając Szewardnadze do opuszczenia budynku. Zaczęto pokazywać w telewizji na całym świecie co działo się tak naprawdę. Przez całą dobę pokazywano demonstracje opozycji, przez 20 dni na żywo pokazywano walkę z reżymem. 23 listopada E. Szewardnadze ustąpił. Te wydarzenia nazwano „Aksamitną Rewolucją”
E. Szewardnadze podczas 12 lat panowania w Gruzji doprowadził ją do całkowitego upadku i tylko oszukując na wyborach mógł utrzymać władze. Wszyscy stanęli przeciwko niemu, nawet ci ludzie którzy przyprowadzili go do władzy.
Trudno na dziś dzisiejszy jednoznacznie powiedzieć co się stało w Gruzji:
1. E. Szewardnadze sam zrezygnował z władzy i przekazał ją „opozycji” Saakaszwili-Żwania, dostając w zamian nietykalność;
2. E. Szewardnadze został zmuszony do zdania władzy i dostał nietykalność.
Interesujący jest fakt że, jako mediator występował minister spraw zagranicznych Rosji, Igor Iwanow. Który przyjechał w nocy i najpierw wystąpił na mityngu opozycjonistów a dopiero potem spotkał się z Szewardnadze w jego rezydencji w Krtsanisy.
Ale dwa wnioski są oczywiste:
1. reżym Szewardnadze stał się na tyle niepopularny że nie pozostał nikt w kraju kto popierałby jego politykę.
2. obalenie reżymu Szewardnadze, był zaplanowany i przeprowadzony podobnie jak w jugosławji ( sprawa miloszewica).
a) stworzono i finansowano młodzieżową organizację, „dość” „nie”
b) większa część przywódców opozycji miała ścisły kontakt z filiami organizacji Sorosa i byli przez ich finansowani.
c) Ambasadorem USA w Gruzji był Ryczard Majls. Tenże sam Majls był ambasadorem w Jugosławji podczas obalania Miloszewicza.
Czemu nikt z dawnych przyjaciół i sojuszników Szewardnadze nie pomógł mu?
Czyżby chodziło o podwójny standard? A może właśnie to jest real politycs?
I tu przytocze pare przemyszleń pana Z. Brzezińskiego z książki [Zbigniew Brzezinski - The Grand Chessboard (American Primacy and Its Geostrategic Imperatives – 1997, Basic Books, A Division of HarperCollinsPublishers], w której przytoczono pogląd na „nowy porządek świata”. Po rozpadzie ZSRR powstają nowe możliwości, rzeczywistość nagle się zmienia. Można powiedzieć że największy udział w rozpadzie ZSRR miała Ameryka. Ale mimo to i ona, tak samo jak reszta świata byli nieprzygotowani w obliczu rzeczywistych wydarzeń. Nikt nie przypuszczał jak bardzo Rosja była osłabiona. Dzięki J. Busza (seniora) i jego fatalnego planu, a raczej jego braku, stała się wielka krzywda Ukrainie, Gruzji i Mołdowe, ale głównie samemu zachodowi, ponieważ wsparli oni niedemokratyczny system i pozostawili te Republiki w strefie wpływów Rosji. Chociaż administracja Klintona próbowała naprawić ten błąd, było już za późno, co zresztą zauważył pr. Brzeziński, i w 1997 r. pokazuje on nowy plan który właśnie jest realizowany.
Co czeka w najbliższej przyszłości Gruzję? Wiadomo że USA chce transportować z morza kaspijskiego ropę i gaz ziemny, najkrótsza droga do morza śródziemnego prowadzi właśnie przez Gruzję a potem Turcję. Dochodzi też sprawa rozszerzenia UE. Gdzie coraz częściej się mówi o dalszym rozszerzeniem na wschód. Możliwe że całkiem niedługo Gruzja będzie kandydatem do UE .
Ten region stał się nagle łakomym kąskiem dla świata. Czy to jako baza która prowadzi dalej do Azji, czy to jako tranzyt dla bogactw mineralnych morza Kaspijskiego. Zakaukazie praktycznie jest obecnie w sferze strategicznych interesów ewroatlatycznej. Ale z powodu bliskości Rosji i jak narazi umiarkowanie okazywanym zainteresowaniem, wcale nie jest pewne w którą stronę się wszystko potoczy, jak się rozwinie sytuacja. Najważniejsze jest żeby sąsiedzi na zakaukaziu mogli przełamać uprzedzenia i spojrzeli nie tylko na własne podwórko. Bo teraz właśnie nadarza się okazja żeby zrealizować wizję Zwiada Gamsachurdji o „Domu Kaukaskim”, gdzie Kaukaskie republiki tworzyliby wspólnotę która mogłaby wiele znaczyć na arenie międzynarodowej.
To nie będzie już zależało od jednego z krajów w tym rejonie, ale od wspólnych przemyślanych działań każdego z nich.
Dużą role może odegrać też Polska. W trakcie rozmów G. W. Busha i Kwaśniewskiego po raz pierwszy powiedziano, że Polska może się stać przewodnikiem Gruzji do NATO.
Dzisiaj Gruzja cieszy się dużym zainteresowaniem i pomocą zachodu, ale Rosja też nie śpi i stara się nie stracić swoich wpływów. O tym świadczą ostatnie wydarzenia w Adzarji, gdzie sytuację rozładowała właśnie Rosja. Ale za jaką cenę? Nie wszystko się jeszcze skączyło, przed nami jeszcze trudne rozmowy o wyprowadzeniu rosyjskich wojsk z terenów Gruzji. Jak na razie stanowiska Gruzji i zachodu są podobne. Miejmy nadzieję że to zainteresowanie nie jest chwilowe i potrwa tak długo dopóki cały Kaukaz zdąży stać się w pełni niezależny i stanąć na własne nogi.

Peter Domukhowski
III r. ISM WDINP UW
2004, Warszawa

Przyczyny i skutki konfliktów w Gruzji

Peter Domukhovski

II r. ISM WDINP UW

"Wszystkie szczęśliwe rodziny są do siebie podobne, każda nieszczęśliwa - jest nieszczęśliwa na swój sposób"- pisał Lew Tołstoj. Myślę, że to samo można powiedzieć i o państwie. A jeśli tą tezę rozpatrzymy przez pryzmat Kaukazu, to nieszczęście będzie miało wiele twarzy, w zależności od narodowych upodobań, mentalności, tradycji - jednym słowem historycznych uwarunkowań każdego kraju. Ale mają one też wspólną przyczynę - rozpad ZSRR. "Kiedy upada autorytarne państwo wielonarodowe nie prowadzi to do rozwoju federalizmu. Skutkiem są wojny i czystki etniczne." -uważa John Gray, jeden z najwybitniejszych anglosaskich filozofów polityki. Właśnie tak się stało w państwach post radzieckich, które swoją wolność okupili krwią i łzami.
Związek radziecki był państwem totalitarnym, sklejoną hybrydą, która istniała dzięki scentralizowanemu i twardemu rządowi. Opierając się na terrorze i przemocy, nakłaniała jednostki do posłuszeństwa. Od samego początku opracowano scenariusze, dzięki którym, nawet w sytuacji rozpadu ZSRR małe narody miały być uzależnione od Rosji. W prawie każdej republice umieszczono "bombę opóźnionego zapłonu" w postaci autonomicznych republik czy obwodów. tak nazywana poł. Oset ja i Abchazja w Gruzji czy Prednestrowe w Mołdawii itd.
Po okresie Staliizmu i Breżniewskiego "zastoju", nadeszła pora na "perestrojkę" i "glastność" Gorbaczowa. To co Zachód przyjął z wielkim entuzjazmem, w rzeczywistości było zwykłym "wypuszczeniem pary" aby kocioł nie wybuchł. Republiki uznały to za dobry moment aby odzyskać rzeczywistą niepodległość. A to oczywiście nie było w planach władz sowieckich. W okresie, który reszta świata uważała za czas progresu i postępu w kierunku ku demokracji, w wielonarodowym ZSRR raz za razem tłumiono lud "dla dobra" którego on, ten monstrum, i został stworzony. Były to czasy pełne przemocy: Sumgajt i Baku (Azerbejdżan) - 20 stycznia 1989, Tbilisi - 9.04.1989, Fergana (Uzbekistan), gdzie w maj 1989 wypędzeni zostali Turcy - Meschetincy i ten nadał trwały problem, podwójnych przesiedleńców i uciekinierów, sprowokowani Moskwąjest wymierzony w przyszłość; dalej było Wilno w styczeniu 1991 i wiele innych. We wszystkich tych przypadkach armia radziecka była wykorzystywana jako aparat karny nieposłusznych narodów. Ale okazało się, że sama armia nie wystarczyła aby stłamsić marzenia o wolności. Na właśnie taką okazje przygotowywano "konflikty etniczne". O każdym z tych narodów można opowiadać wiele: o krzywdach jakie doznały, o zwycięstwie, o stratach i zdobyczach. Ale ja dzisiaj będę mówił o mojej Gruzji.
Po wydarzeniach 9 kwietnia, kompartija straciła w Gruzji wszelkie wpływy. Ruch narodowy stał się główną siłą napędową życia politycznego Republiki. Główną siła polityczną, za sprawą poparcia narodu, stała "Okrągły stół - Wolna Gruzja", która 28 października 1990 r. z 66% poparciem wygrała pierwsze wielopartyjne wybory na terenie ZSRR. Rząd radziecki nie mógł pozwolić na taki rozwój sytuacji. Wprowadzono zatem rozwiązania alarmowe.
Po ukazie z Moskwy zbuntowali się Osetyńczycy w Tschinwali. Zaczęli zabijać i wyganiać Gruzinów przy wsparciu Rosyjskich wojsk. Naj ciekawsze jest to, że w pł. Osetii żyło zaledwie 50- tyś. Osetyńczyków , a w innych regionach Gruzji około 250-tyś.Oni nie mieli problemów etnicznych. Ten konflikt miał podłoże wyłącznie polityczne. W Gruzji pierwszy raz pojawiają się uchodźcy z Tschinwalskiego regionu. Mimo to stronOlI udało się dojść do porozumienia. Ale 25 lutego 1991 r do prezydenta Z. Gamsachurdji dzwoni Gorbaczow. Dowiadując się o sprzeciwie parlamentu w sprawie referendum, grozi problemami w Abchazji( "nezawisymaja Gazeta" 2.03.1991r}
W Gruzji nie przeprowadzono referendum o zachowaniu ZSRR-u. Natomiast 31 marca cała Gruzja brała udział w referendum o odnowieniu niepodległości Gruzji z 1918 r. Na podstawie tegoż referendum (90% ludności było za) 9 kwietnia 1991 r. przyjęto akt wznowienia niepodległości Republiki Gruzińskiej.
Żeby złagodzić sprawę Abchazską parlament Gruziński przyjmuje bezprecedensowe prawo wyborcze, do organów samorządu autonomii. 28 deputatów (tzn. 43% mandatów) było wybierana głosami Abchazów (było ich 15% ludności autonomii), 26 deputatów (tzn.40% mandatów) Gruzinów (46% ludności) i 11 deputatów ( 17% mandatów) inne mniejszości. W parlamencie Abchazskim prawo mogło być przyjęte tylko 2/3 głosów. Tylko porozumienie między Abchazami i Gruzinami mogło doprowadzić do stanu w którym parlament) mógł funkcjonować poprawnie. Dopiero parę lat późnej ten sam model został wprowadzony do byłej Bośni i Hercegowiny.
Rosji nie udało się skłócić Gruzji w etnicznym sporze. Ale kiedy 21 grudnia 1991 r (w Alma Acie) Gruzja nie wstąpiła do SNP(SNG) - już 22 grudnia w Tbilisi rozpoczął się pucz przy aktywnym poparciu Rosyjskich wojsk. 25 grudnia w odpowiedzi na wydarzenia w Tbilisi USA i inne państwa uznają niepodległość Gruzji. W następstwie dochodzi do wygnania prezydenta i rządu, - doprowadzając do wojny domowej, co w oczywisty sposób odbija się w Abchazji i Osetii, którzy zostali wciągnięci w konflikt z ,Juntą". Puczciści zakładają rade wojenną, a po przybyciu E. Szewardnadze do Tbilisi 7 marca 1992 r., przemianowano ją w rade państwową z E Szewardnadze na czele).
Zaczęły się represje polityczne, co zapoczątkowało pierwszą fale emigrantów. W kraju szaleje "Mchedrioni" - na wpół wojskowy na wpół kryminalny odział wojskowyprześladując wszystkich przeciwników nowej władzy, grabią i pustoszą zachodniąGruzje. Te same odziały wsparte narodową gwardią, za pośrednictwem Rosji otrzymujądywizję czołgów, wkraczają na teren autonomii, gdzie kontynuowali rozbój ludności cywilnej. W ten oto sposób wydarzenia 1991/1992 stały przyczyną wojny w Abchazji.
Oczywiście dopóki Gruzini grabili Gruzin9w, były to polityczne represje, ale kiedy zaczęli grabić Abchazów, to stało się konfliktem etnicznym, gdzie po jednej stn;mie stali wojska rosyjskie, "wspomagane" częścią Abchazów i Ormian. A po drugiej stronie "Mchedrioni" i gwardia narodowa.
Wojna w Abchazji staje się przyczyną kolejnej fali uchodźców. Według oficjalnych danych około 300 tyś. ludzi stało się uchodźcami (tylko z Abchazji) a kolejne 1 00 tyś. emigrantami.
Do jesieni 1993 r. prawie cała zachodnia Gruzja powstaje przeciwko juncie. Właśnie w tym czasie E. Sewardnadze prosi o pomoc Rosjan. Oczywiście Rosja nie czekając "pomaga" i wysyła czarnomorski desant. Powstanie utopiono we krwi. I kolejna fala uchodźców wyjeżdża z kraju.
Według oficjalnych danych z Gruzji wyjechało w tym czasie 1.5 miliona ludzi (ale z kolej nie oficjalne mówi się że liczba ta jest o wiele większa), co i tak stanowi prawie jedną trzecią narodu. Dla tak małego kraju, jaką jest Gruzja, gdzie jeszcze w 1989 r. żyło 5.5 miliona ludzi, po 14 latach zostało prawie 4 miliony. Co najgorsze wśród tych którzy wyjechali była większa część elity intelektualnej i młodzież. Z tych 1,5 miliona osób, 700 tyś. zostało w Rosji, a reszta rozjechała się po całym świecie.
Za te wszystkie 3000 lat swojej państwowości z Gruzji nigdy nie było emigracji. Gruzini zawsze mieszkali w kraju, na swojej ziemi. Nawet w 1921 r. (okres uznawany za nąjwiększy proceder migracji Gruzinów) kiedy bolszewicka czerwona armia okupowała Gruzje, wyjechało jedynie 50 tyś. osób ( głównie działacze partyjni i wojskowi). A pod koniec 20 wieku mamy do czynienia z taką "ucieczką narodu".
Tak naprawdę to nic nowego - jeszcze jakieś 200 lat temu wielki francuski myśliciel- reakcjonista Joseph de Maistre twierdził, że państwa wyrastają z ludzkiego cierpienia, w bezustannych starciach między różnymi kulturami i tradycjami w nie mającej końca dziejowej walce.
Kaukaz od zawsze był mostem łączącym Wschód z Zachodem. Słynny Jedwabny Szlak, przebiegał właśnie tędy. Ale kolonizacja Kaukazu przez ZSRR doprowadziło do obniżenia wartości strategicznej regionu. Na szczęście po rozpadzie Związku Radzieckiego, i powstanie nowych państw na tym terenie, sprawiło że Kaukaz znów stał się obiektem strategicznych zainteresowań nie tylko Rosji, Turcji i Iranu, ale także USA, Niemiec, i Francji.
Odkrycie nowych złóż ropy naftowej i gazu, w rejonie morza kaspijskiego, znowu postawiły sprawę transportu ropy na zachód aktualnym problemem w stosunkach międzynarodowych. Rosja wspierana Iranem starała się przedłużyć stare porozumienia odnośnie transportu ropy. Ale nowe państwa wywalczyli nowe umowy. Co spowodowało w kwietniu 1999 r. modernizacje rurociągu Baku-Batumi ijuż 3 września 2000 r. załadowano 55-ji tankowiec za ten rok (86 tyś. ton dla Włoch). Zaczęto już budowę nowego rurociągu Baku - Batumi - Ceyhan, który zostanie wybudowany pod koniec 2004 r. i gazociąg Baku - Tbilisi - Turcja, budowę którego mają skończyć w 2006 r. to wszystko zmusza Rosje szukać nowych, nielegalnych, środków wpływu na region. Starając się tym samym podtrzymać swój monopol na transport i eksport na Kaukazie.
W 1988 Rosji udaje się sprowokować Karabachski konflikt i tym samym skłócić Armenie i Azerbejdżan. Dostarczając Ormianom broń Rosja stara się umocnić swoją pozycje na Kaukazie. W pokoju na Kaukazie oczywiście jest zainteresowana Gruzja, tym bardziej że wojna w Czeczenji, bezpośrednim sąsiadem Gruzji, często przenosi się na jej teren. Rosja bez żadnych skrupułów zajmuje strategicznie ważne tereny Gruzji, grabi ludność cywilną i wygania ją z ich, paląc i bombardując ich domy. Do dziś dzień Rosja przetrzymuje byłego ministra bezpieczeństwa narodowego Igora Giorgadze, który jest podejrzany o przygotowanie i dokonanie zamachu na prezydenta Gruzji Eduarda Szewardnadze. Tym samym Rosja stara się destabilizować sytuacje polityczną Gruzji. Rosja przetrzymuje I.Giorgadze jako przyszłego "przywódcę" Gruzji.
Na Stambulskim szczycie postanowiono wyprowadzić z terenu Gruzji dwie Rosyjskie bazy wojskowe. Ale Rosja wstrzymywała się od wykonania Stambulskich postanowień, tłumacząc się brakiem finansów. USA natychmiastowo wydzieliła 10 mil. dolarów na te cele i już 1 września zaczęła się likwidacja tychże baz. OBWE postanowiło także o utworzeniu specjalnej komisji, która zajęłaby się wywozem rosyjskich baz z Gruzji.
Premier Wielkiej Brytanii Toni Blair powiedział że: podtrzymuje propozycje byłego prezydenta Turcji Sulejmana Demirela o konieczności likwidacji baz wojskowych (Rosyjskich) w Gruzji, uważając ten region za jeden z ważniejszych na świecie. A USA ogłosiła Gruzję za teren życiowo ważny w strategii USA na Bliskim Wschodzie.
Na dzisiejszy dzień stosunki międzynarodowe na Kaukazie są bardzo stabilne. Nie zważając na sprzeciwy Rosji trzeba pamiętać że na otwarty konflikt Moskwa raczej się nie zdecyduje. O wieli gorzej jest w samych republikach. Polityczna scena wewnątrz krajów jest o wiele bardziej pogmatwana. W Armenii na przykład zabito premierministra i przedstawicieli parlamentu i to w czasie kiedy stosunki Amerykańsko Ormiańskie zaczęły się zgadzać w sprawie Karabachu. W tej chwili sytuacja polityczna w Armenii ustabilizowała się, ale co przyniesie jutrzejszy dzień?..
I na sam koniec. W tym roku parlament Gruzji przyjął postanowienie o bezwizowym przemieszczaniu amerykańskich żołnierzy na terenie Gruzji i immunitecie dyplomatycznym. Co w praktyce oznacza możliwość bezwizowego wjazdu na teren kraju i poruszania się na nim. Także USA dostała pozwolenie zakładania baz wojskowych na terenie Gruzji, co jest gwarantem bezpieczeństwa małego narodu. Przed rozpoczęciem działań wojskowych na terenie Irakl1c Rosjanie chcieli wprowadzić swoje wojska do Gruzji, ale po stanowczym sprzeciwie Stanów Zjednoczonych musieli obstąpić od tego pomysłu.
Do Gruzji przyjechali już pierwsi Amerykańscy żołnierze i eksperci, którzy przygotują Gruzje do wejścia w NATO, o które Gruzja ubiega się już od paru lat. I najprawdopodobniej będzie mogła tego dokonać w 2005 r.
Jeśli to wszystko doprowadzi to poprawienia sytuacji politycznej i gospodarki Gruzji, to wtedy uchodźcy zaczną powracać do ojczyzny. Miejmy nadzieje że tak się stanie.

2003, Warszawa

’’გამეხარდება თუ განახლებულს, აყვავებულსა გნახავ”

გადაწყდა - საქართველოში კიდევ ერთი, ამჟამად საპარლამენტო, არჩევნები 28 მარტს ჩატარდება. ეს იყო გასული კვირის უმთავრესი თემა და მასზე ცოტა მოგვიანებით მოგახსენებთ. 

ახლა კი ჩემს გულისტკივილს გამოვთქვამ იმის გამო, რომ საქართველოს ახალარჩეული, კანონიერი, და ჩემი სათვალავით მეორე (კანონიერი), პრეზიდენტის ინაუგურაცია ტარდება 25 იანვარს და მას შევარდნაძის დაბადების დღეს უკავშირებენ. განა უფრო უპრიანი არ იქნებოდა ქართველი ერის უპირველესი წმინდანის ხსენების, გიორგობის, დღეს ჩასახული იმედის დამაგვირგვინებელი აკორდი ყოველთა ქართველთა განმანათლებლის წმიდა ქალწულის ნინოს სახელთან დაგვეკავშირებინა? პირადად მე ვისურვებდი, რომ ახალი საქართველოს პრეზიდენტი 27 იანვარს შესულიყო უფლებამოსილებაში, რაშიც უფრო მეტი სიმბოლიკა გამოსჭვივის, ვიდრე შევარდნაძისთვის ხალხის ნების ამ სახით, სიმბოლურ საჩუქრად, მირთმევაში. ამით გავაერთიანებდით მებრძოლ, ლახვარით ურჩხულის განმგმირავ წმიდა გიორგის, ანუ ძალისხმევას და წმიდა ნინოს ნათლით გაბრწყინებულ რწმენას. ერთიც და მეორეც თან უნდა გავიყოლიოთ ჭეშმარიტად დამოუკიდებელი და დემოკრატიული საქართველოს აღმშენებლობის ტვირთმძიმე გზაზე.

მაგრამ ვერც ნათქვამ სიტყვას ვერ დაეწევი და ვერც დროს უკან ვერ დააბრუნებ. ამდენად ამაზე საუბარს აზრი აღარა აქვს და დღის მთავარ თემას, 28 მარტის საპარლამენტო არჩევნებს მივუბრუნდეთ.

ქართული პოლიტიკური სპექტრი, მიუხედავად თავისი სიჭრელისა, პროგრამებისა და პლატფორმების დიდი მრავალფეროვნებით არ ხასიათდება. ჩვენში პარტიები საყოველთაოდ მიღებული ნიშნებით იშვიათად ყალიბდება. ბევრ სხვა სუბიექტურ მიზეზს გარდა ამას შეიძლება ითქვას თავისი ობიექტური მიზეზებიც გააჩნია. თქვენ წარმოიდგინეთ, რომ ეს ზოგადად კომიკური სიტუაცია დღევანდელი საქართველოსათვის, პარტიების მხრიდან კეთილი ნებისა და ზოგად ეროვნული ამოცანის გაცნობიერების შემთხვევაში, სასარგებლოც კი შეიძლება აღმოჩნდეს. თუ დღეს მოხერხდება პიროვნული თუ პარტიული ამბიციების ოდნავ მეორე პლანისაკენ გადაწევა და სიტუაციის ხვალინდელი დღის პერსპექტივიდან დანახვა; თუ გვჯერა, და რაღა თქმა უნდა, რომ გვჯერა, რომ არც საქართველო და, მით უმეტეს, არც ჩვენი სიცოცხლე, 28 მარტს არ მთავრდება, მაშინ იქნებ მოხერხდეს ერთხელ და საბოლოოდ ბოლო მოეღოს 50 ან თუნდაც 250 კაციან პარტიებსა და ქართული პოლიტიკური სპექტრი საპარლამენტო არჩევნებში გამსხვილებული ბლოკების სახით იქნეს წარმოდგენილი. 
Gასეთი გამსხვილების პრინციპი შეიძლება იყოს სპექტრის დაყოფა მემარჯვენე – მემარცხენე – ცენტრისტული გრადაციით ანუ თუ გნებავთ პარტიების მიერ აღიარებული ეროვნული, დემოკრატიული ან სოციალური პრიორიტეტების გათვალისწინების საფუძველზე. გავკადნიერდები და შევეცდები ჩემი პირადი შთაბეჭდილებების მიხედვით დავალაგო საქართველოს პოლიტიკური პარტიები.
მემარცხენეებს მივაკუთნებდი: სოციალისტურ პარტიას, პოლიტიკურ გაერთიანებას “ერთობა”, დაყოფილ ბლოკს “ახალი საქართველო”-ს წევრების უმრავლესობასა და ლეიბორისტებს. მათი გასვლა პარლამენტში შესაძლებელია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ შესძლებენ გაერთიანდნენ და შექმნან მსხვილი მემარცხენე ბლოკი, რომელიც გამოიყენებდა საქართველოში არსებულ არცთუ უმნიშვნელო მემარცხენე ელექტორატს.
ცალკე დგას ბლოკი “აღორძინება”, რომელსაც თავის 10 –15 % უზრუნველყოფილი აქვს. სამწუხაროდ “აღორძინება” და აჭარა მთლიანობაში აღმოჩნდა ერთად-ერთი ძალა საქართველოში, რომელმაც დაგმო 1991-1992 წლების სახელმწიფო გადატრიალება და ასლან აბაშიძემ მოახერხა “დიქტატორული” გნებავთ, “ტოტალიტარული” თუ როგორიც გნებავთ ისეთი უწოდეთ, მეთოდებით, მაგრამ რეგიონში შეინარჩუნა სტაბილიზაცია და აჭარა კრიმინალების თარეშისაგან დაიფარა. გარდა ამისა, წლების მანძილზე სწორედ “აღორძინება”-ს გაჰყავდა შევარდნაძის რეჟიმისადმი ოპოზიციური ძალები პარლამენტში, რაც გარკვეულ პოლიტიკურ მრავალფეროვნებას, თუმც იმ პირობებში მეტად მკრთალსა და არა ბრძოლისუნარიანს, მაგრამ მაინც დამახასიათებელ შტრიხს ქმნიდა.
მარჯვენა ფლანგზე დავიწყებდი ედპ-თი, ტრადიციონალისტებით და ხაზს გავუსვამ ერთ მეტად მნიშვნელოვან მომენტს – ამ პარტიებს პარლამენტში გასვლის ნულოვანი შანსი გააჩნიათ იმ შემთხვევაშიც კი, თუ ბარიერი 5%-იანი გახდება ამჟამად არსებული 7%-იანის ნაცვლად. თავის დროზე, საკუთარ თავში ნარცისივით შეყვარებული და საკუთარი შესაძლებლობებისა და პოლიტიკური ღირებულების ვერ შემფასებელი ირინა სარიშვილის მიერ შევარდნაძის დავალების შესასრულებლად გადადგმული ეს პროვოკაციული ხრიკი ძვირად უჯდება ქართულ საზოგადოებას პარლამენტში ოპოზიციური სპექტრის არ არსებობის სახით. 
“მრეწველები”, “ახალი მემარჯვენეები” და “ბურჯანაძე – დემოკრატები” ჩემი აზრით უნდა გაერთიანდნენ ახალ საარჩევნო ბლოკში, მაგალითად სახელწოდებით “დემოკრატიული საქართველო”, რომელიც ახალ პარლამენტში იქნებოდა დემოკრატიული, ლიბერალური პრინციპების გამტარებელი და ცენტრისტულ ნიშას ამოავსევდა.
Dდა ბოლოს ყველაზე მკვეთრად გამოხატულმა მემარჯვნენე ძალამ სახელწოდებიდან უნდა მოიხსნას “სააკაშვილი” და დასტოოს მხოლოდ “ნაციონალური მოძრაობა” და ჩემი აზრით იგი არჩევნებში აუცილებლად ცალკე სიით უნდა წავიდეს, რაც შემდგომში თანამშრომლობას სრულიადაც არ გამორიცხავს. პირიქით ძალიან კარგი იქნება, თუ ითანამშრომლებენ დემოკრატებთან. მაგრამ თუ ერთი სიით გავლენ, უკვე არჩევნების შემდეგ, ნებსით თუ უნებლიეთ, მათ შორის აუცილებლად გაჩნდება ბზარი. ასეთია პარტიული ბრძოლა და კონკურენცია. ასე წარმოქმნილი დაპირისპირება კი უფრო არა სასურველია ხოლმე და ხშირ შემთხვევაში საგრძნობლად ამცირებს კონსტრუქციული თანამშრომლობის შესაძლებლობებს. 
აქ კიდევ ერთი მომენტია საქართველოსთვის მეტად მნიშვნელოვანი – შემდგომში ეს შეიძლება გახდეს საწინდარი რეალური, ძლიერი, მსხვილი ორპარტიული სისტემის შექმნისა ქართულ პოლიტიკურ ცხოვრებაში. ასეთი პრეცედენტი აიძულებს სხვა წვრილ-წვრილ პარტიებს გაერთიანდნენ (სხვა შემთხვევაში პარლამენტს გარეთ დარჩებიან), კარგი ფონი შექმნან და აქტიურად ითანამშრომლონ. 
გარდა ამისა, თუ ორი სიით გავლენ, ეს მათ უფრო მეტ მანდატს მოუტანთ პარლამენტში, ვიდრე ერთიანი სიით მონაწილეობა. ელემენტარულად: ერთი სიის შემთხვევაში “ნაციონალური მოძრაობა” მიიღებს ხმების იგივე რაოდენობას, რასაც მიიღებს ორი სიის პირობებში. ორი სიის შემთხვევაში კი “ნაციონალების” მანდატებს კიდევ დაემატება 10-20 %-მდე. არ მესმის, სახელისუფლო ძალებმა რისთვის უნდა დაკარგონ მანდატების ეს რაოდენობა? მათ პარლამენტში ძლიერი ფრაქცია სჭირდებათ, რადგან ცხოვრებაში გასატარებელი აქვთ უმძიმესი და ურთულესი რეფორმები, შეიძლება არა პოპულარულიც. ძლიერი უმრავლესობის გარეშე ამას ვერ გააკეთებენ. და რაც მთავარია, ცალკე სია არავითარ საფრთხეს არ უქმნის არც უმაღლესი თანამდებობების განაწილებას; მხედველობაში მაქვს მოლაპარაკება - ბურჯანაძე პარლამენტის თავმჯდომარედ და ჟვანია პრემიერ-მინისტრად. თან ასეთი თანამშრომლობა პარლამენტში სამაგალითო იქნება სხვა პოლიტიკურ ძალებისთვის.
ცენტრალური საარჩევნო კომისიის თავმჯდომარემ, ზურაბ ჭიაბერაშვილმა, გააკეთა განცხადება ცსკ-ს პოლიტიკურ ორგანიზაციათა პარიტეტულ პრინციპზე გადახალისების შესახებ და მისი გაძლიერება იუსტიციის სამინისტროსა და კონსტიტუციური სასამართლოს წარმომადგენლებით. ეს პრინციპულად ახალი და მისასალმებელი მიდგომაა საკითხისადმი და საჭიროა, რომ ეს პრინციპი ბოლომდე გატარდეს. ეს მოგვცემს არჩევნების ღიად და გამჭვირვალედ ჩატარების საშუალებას.
პროპორციულ არჩევნებში “გასათამაშებელია” 150 მანდატი, რადგან 75 მაჟორიტარი ახალ პარლამენტში უკვე არჩეულია. რამდენად არის იურიდიულად გამართლებული და დასაშვებია თუ არა საკითხის ასეთი გადაჭრა? რბილად რომ ვთქვათ ორჭოფული სიტუაციაა, მაგრამ ეს არის დღევანდელი რეალობა და იგი ისეთი სახით უნდა მივიღოთ როგორიც არის. ახლა ძნელია იმის დადგენა არჩევნების შედეგების არ გაუქმება ამ, მაჟორიტარულ, ნაწილში შეცდომა იყო, თუ წინასწარ გაანგარიშებული სვლა. 
რადგან უკვე აღარავინ არ დაობს იმის შესახებ, რომ საქართველოში წლების მანძილზე ხდებოდა არჩევნების შედეგების გაყალბება და ზოგიერთ პარტიას აქვს თუნდაც ფორმალური საფუძველი, რომ განაცხადოს: სამართლიანი არჩევნების შემთხვევაში ჩვენც მოვხვდებოდით პარლამენტშიო - ალბათ სასურველი იქნებოდა ყველა პარტია ერთნაირ სასტარტო პირობებით შედგომოდა ამ ახალ და მჯერა, რომ გაუყალბებელ არჩევნებს, რადგან დღეს სახეზეა ნამდვილად ერის ნდობის მანდატით აღჭურვილი პარტია და მას არჩევნების გაყალბება ნამდვილად არ სჭირდება. ამდენად იმის მტკიცება, რომ აპრილში ან მაისში არჩევნების გადატანა რაიმეს შეცვლის გულუბრყვილობაა ერთის მხრივ და მეორეს მხრივ იმის იმედი იქნებ ორი-სამი თვით მეტ დროში რაიმე ნეგატიური მომენტი გაჩნდეს, ან გააჩინონ ჩვენმა “მეზობლებმა” და ამ ფონზე მაინც მოვახერხოთ ელექტორატის რაღაც ნაწილის გადმობირებაო. მცდარი ტაქტიკაა და კიდევ უარესი – საქართველოსთვის წამგებიანი სტრატეგიულად. 
ვისურვებდი, რომ ყველა პოლიტიკურ ძალას, ყველა პოლიტიკურ მოღვაწეს ეპოვოს საკუთარ თავში ძალა და პატიოსნება, რომ აღიაროს – დღეს ერმა მიხეილ სააკაშვილს გამოუცხადა ნდობა და მოემზადონ მასთან კოსტრუქციული თანამშრომლობისათვის, თუნდაც ოპოზიციის (რაც შეიძლება უფრო სასურველიც კი იყოს) სახით და მომავალი არჩევნებისათვის.
დღეს საუბარი საპრეზიდენტო რეზიდენციის შესახებაც საკმაოდ აქტუალურია. ჩემის აზრით აქაც ზოგად სახელმწიფოებრივი პრინციპით უნდა განვიხილოთ ეს საკითხი. ერთხელ და სამუდამოდ უნდა გავაცნობიეროთ, რომ იქ იცხოვრებს არა სააკაშვილი, საქართველოს მოქალაქე, არამედ სააკაშვილი - საქართველოს პრეზიდენტი და მხოლოდ და მხოლოდ პრეზიდენტობის პერიოდში. ჩემთვის სრულიად არ არის სულ ერთი სად იცხოვრებს ჩემი ქვეყნის პრეზიდენტი, რითი იმგზავრებს, როგორ იქნება ჩაცმული და დახურული . . . ერთი სიტყვით ზომიერება დაცული უნდა იყოს, მაგრამ ზედმეტი და თვალში საცემი პურიტანიზმიც, მეორე უკიდურესობაში გადავარდნა, არ მიმაჩნია გამართლებულად. კრწანისზე უარის თქმას, მე პირადად, მხოლოდ და მხოლოდ მივესალმები, მაგრამ აუცილებლად უნდა იქნეს მოძებნილი შესაფერისი ალტერნატივა.
ქართველ ხალხს და საქართველოს ყოველ მოქალაქეს, განურჩევლად ეროვნებისა და აღმსარებლობისა ვუსურვებ, რომ ახალ არჩეულ პრეზიდენტსა და პარლამენტს, რომელსაც ისინი 28 მარტს აირჩევენ გაემართლებინოთ ჩვენი იმედები, შეესრულებინოთ ხალხისთვის მიცემული სიტყვა და საქართველო ამოეყვანოთ იმ დეპრესიიდან რომელშიც იგი შევარდნაძემ და მისმა კრიმინალურ-მაფიოზურმა ხროვამ ჩააგდო 1991-1992 წლების სამხედრო გადატრიალების, პუტჩის შედეგად.
და სულ ბოლო, რაც აუცილებლად მინდა ვთქვა შევარდნაძესთან დაკავშირებით:
 სრული გააზრებული პასუხისმგებლობით ვაცხადებ: ვისურვებდი შექმნილიყო ედუარდ შევარდნაძის პრეზიდენტობამდე და პრეზიდენტობის დროინდელი ქმედებების შემსწავლელი კომისია და მე წინასწარ ვაცხადებ თანხმობას მონაწილეობა მივიღო მის საქმიანობაში. პირობას ვდებ ვიყო ობიექტური და მიუკერძოებელი და არავითარი სხვა მოტივით გარდა სამართლიანი და კანონდაქვემდებარებული გამოძიებისა არ ვიმოქმედო.

  ვიქტორ დომუხოვსკი 
  1990წ 28 ოქტომბერს არჩეული უზენაესი საბჭოს დეპუტატი
  06.04.1993-დან – 25.11.1998-მდე პოლიტპატიმარი 
  1998 წლის 3 დეკემბრიდან პოლიტემიგრანტი პოლონეთში
22. 01. 2004 წ.

„ ლაზიერად გაცოცხლების ” შანსი გაგვიჩნდა

სათაური ცნობილი პოლიტოლოგის ზბიგნევ ბრჟეჟინსკის არანაკლებ ცნობილი წიგნის „დიდი საჭადრაკო დაფა”-ს მიერ გამოწვეული ასოციაციების შედეგია. უფრო ზუსტი კი ალბათ იქნებოდა: „რა და რატომ დაგვემართა”. ცოტა შორიდან და ერთი შეხედვით უჩვეულო შესავლით დავიწყებ. სულ ცოტახნის წინ დიდ გასავალში იყო ასეთი ილეთი: ჩვენი ფოლკლორის სამ ძირითად მომენტს უფარდებენ ხოლმე ერთმანეთს (რადგან ფოლკლორი გახლავთ ეროვნული ხასიათის საუკეთესო გამომხატველი): ქართული ხალხური სიმღერები, ქართული ხალხური ცეკვა და ბოლოს ქართული ხალხური ზღაპარი „ნაცარქექია”. ხოლო ანალიზს კი ასეთს აკეთებენ: ჩვენი მენტალიტეტის უმთავრეს თვისებას წარმოადგენს უდიდესი სურვილი თავისმოწონებისა, საკუთარი ყოჩაღ_ბიჭობის ჩვენებისა და გამჭრიახობად მიჩნეული უქმობა_გაიძვერობა. ეს, ასე ვთქვათ, ერთ მხარეს ქართული ხასიათი და მეორე მხარეს კი სიტუაცია _ ერთობ რთული და ფეთქებადსაშიში. დასავლეთ _ საბჭოური დაძაბულობა ერთი შეხედვით განეიტრალებულია. გორბაჩოვს მთელი დასვლეთი ტაშს უკრავს და „გორბი! გორბი!”-ის ძახილით ოვაციებს უწყობს. მაგრამ აშკარაა, რომ აღმოსავლეთ ევროპაში დიდი ძვრები ხდება _ ევროპის ხელახალი გადანაწილება მიმდინარეობს. თითქოს ჩვენი დროც დადგა. ამდენად უნდა ვიყოჩაღოთ და არ ჩამოვრჩეთ მოვლენებს! და ჩვენ პირველები ვატარებთ მრავალპარტიულ, საყოველთაო, დემოკრატიულ არჩევნებს საბჭოთა კავშირის ტერიტორიაზე. ბალტიისპირეთის რესპუბლიკებსაც გავასწარით . . .  

და აღმოჩნდა, რომ (ზოგიერთების აზრით) თურმე ძალიან წინ და სხვაგან გადავმხტარვათ. იგივე დასავლეთი, რომლის მხარდაჭერის იმედი გვქონდა, თურმე სულ სხვანაირად მოიაზრებდა საბჭოეთის დემონტაჟს. გააჩნდა პირველი და მეორე რიგის ამოცანები. დამოკიდებულება გამორჩეულად განსხვავებული იყო. საოცრად თვალშისაცემი იყო სურვილი, რომ პოლონეთი ყველგან და ყველაფერში ყურადღების ცენტრში ყოფილიყო. ჯერ კიდევ 1978 წელს რომის პაპად პოლონელი აირჩიეს, რომელიც უკვე მეორე წელსვე ჩავიდა სამშობლოში და გააკეთა ის, რაც ვერ მიახერხა ვერც საზოგადოებრივმა და ვერც პროფკავშირულმა თუ პოლიტიკურმა მოძრაობებმა და პარტიებმა. ნობელის პრემიების „წვიმა” წამოვიდა პოლონეთში. ჩვენ კი თითქოს პირდაპირ თითი დაგვიქნიეს: დინების საწინააღმდეგოდ მიცურავთო. (დინების ამბავი კი ერთ წელიწადში ცალსახად გაირკვა. ჯ.ბუში უფროსის საპრეზიდენტო არჩევნების წაგების მთავარი მიზეზი იყო შეცდომები აღმოსავლეთ ევროპის პოლიტიკაში. ეს სწორედ ჯ.ბუშს არ აპატია ამერიკელმა ამომრჩეველმა დინების საწინააღმდეგოდ ცურვა!!!)

ამ ზოგიერთების აზრს ოსტატურად მართავდა და იყენებდა რუსეთი თავისი გავლენის აგენტების მეშვეობით. ეს მოსკოვში იქმნებოდა ის სტერეოტიპები, რომელთა გავრცელება სხვადასხვა მოტივებით თავად ქართველებმა იკისრეს და რომელთაც მონდომებით იმეორებდნენ ყველგან და ყოველთვის. რად ღირს თუნდაც მოსკოვში დამზადებული ლოზუნგი _ „ჯერ დემოკრატია, მერე დამოუკიდებლობა”. რადგან რუსეთს საქართველოს დამოუკიდებლობისა ეშინოდა ყველაზე მეტად, თორემ განა რომელი იყო ისეთი ბრიყვი, რომ არ სცოდნოდა: დამოუკიდებლობის გარეშე არანაირი ქვეყანა არ შეიძლება იყოს დემოკრატიული. 
გამოდის შეწირული პაიკის როლში აღმოვჩნდით და თანაც არც პირველად. ასე გვირჩევნია, რადგან არ გვინდა გავაცნობიეროთ, არ გვინდა დავიჯეროთ, რომ ჩვენ თვითონ, უკვე მეორედ ამ საუკუნეში, საკუთარ ამბიციებს შევწირეთ ჩვენივე მომავალი. ყველამ გამოიყენა თავისი შანსი – პოლონეთმაც და ბალტიისპირეთმაც. ჩვენი ამპარტავანი ხასიათი არ გვაძლევს საშუალებას ვაღიაროთ, რომ ხელისუფლების შეიარაღებული დამხობითა და შემდგომი სამოქალაქო ომით ჩვენ თვითონ გაურკვეული დროით შევაფერხეთ ქვეყნის განვითარება. 
და მაინც აუცილებლად უნდა ითქვას _ მიუხედავად იმისა, რომ საქართველო მაშინდელ მსოფლიო საჭადრაკო ტურნირში მძაფრ ცეიტნოტში იმყოფებოდა, მან ბრწყინვალედ წარმართა თავისი პარტია: 1991 წლის 31 მარტის რეფერენდუმი და 9 აპრილის დამოუკიდებლობის აღდგენის აქტი იყო ის სტრატეგიული სვლები, რომელთაც განაპირობეს 1992 წელს საქართველოს გაეროში გაწევრიანება და რომლითაც უმძიმეს პირობებში მოღვაწე პირველმა ეროვნულმა ხელისუფლებამ თავისი უმთავრესი დანიშნულება შეასრულა _ შექმნა ეროვნული სახელმწიფო. სამწუხაროდ მხოლოდ ნაწილობრივ, რადგან მეორე, ეკონომიკური რეფორმების ეტაპის განხორციელება, თუმცა დაწყებული იქნა შესაბამისი კანონების პაკეტის მიღებით, ხელისუფლებას არ დასცალდა. ეს ყოველივე მით უფრო გულსატკენია, რომ ის ეკონომიკური რეფორმები აშშ_ს კონგრესის ეკონომიკური კომიტეტის დასკვნაში აღიარებული იყო, როგორც ახალი სიტყვა. მას მესამე გზა უწოდეს „შოკური თერაპიის” გარეშე. ხოლო დღეს საქართველო ეკონომიკური თვალსაზრისით გაცილებით უფრო უკან დგას ვიდრე თუნდაც 1991 წლის დეკემბერში იყო. 
სინამდვილეს თუ თვალს გავუსწორებთ, ჩვენ ჩვენი როლი სხვათა თამაშში სწორედაც რომ ძალიან კარგადაც კი შევასრულეთ. რუსეთი იძულებული გახდა იმდენი ყურადღება დაეთმო ჩვენთვისა და სხვა ჩვენნაირებისათვის, რომ ფაქტიურად უპროტესტოდ დასტოვა ცენტრალური ევროპა და ბალტიისპირეთი. ნურავინ იტყვის დასავლეთმა მიგვატოვაო. არა, უბრალოდ იქ პროფესიონალი პოლიტოლოგები საქმიანობენ და მათ ჩვენ და ჩვენი შესაძლებლობები ძალიან კარგად გათვალესა და ჩვენთან ურთიერთობებიც ამაზე ააგეს.
 ეს იყო წარსულში. ახლა კი ლაზიერად გაცოცხლების შანსი გაგვიჩნდა და თუ ამჯერადაც არ მოვუხმეთ საღ აზრსა და გონებას, სამუდამოდ მოგვიწევს ეროვნულ სახელმწიფოებრიობასთან დამშვიდობება. ეროვნული ღირსება სახელმწიფოებრივი ღირსებაა. ეროვნული სახელმწიფოებრიობის გარეშე კი არ არსებობს ეროვნული ღირსება, რომელიც ჩემი აზრით, პიროვნული ღირსების ნიშნით გაერთიანებული ადამიანების სპეციფიკურ სიმრავლეს წარმოადგენს. 
 აქ კი საქმე ცოტა რთულად არის, რადგან ჩვენ მართლაც არა ვართ ის ხალხი, რომელიც კანონმორჩილებას, ამავე კანონის წინაშე თანასწორობასა და სუფთა სინდის_ნამუსს დებდეს ეთიკურ_მორალურ ქვაკუთხედად, ანუ ცხოვრების წესად. თორემ სხვანაირად როგორ შეიძლება ასე უცერემონიოდ დააჩოქო საკუთარი ერის ასე ვთქვათ „ნაღები” და შემდეგ უსირცხვილოდ და თვალებში ნაცარშეყრით განაცხადო: იქ მჯდომარე აქცია იყო, ხოლო თუ ვინმემ საკუთარი ნებით დაიჩოქა ეს რა ჩემი გადასახდელიაო. უკაცრავად გახლავართ, მაგრამ როგორ იტყვიან, ნახმარი ცხვირსახოცებივით ნაგვის ყუთებში მოისროლეს საკუთარ თავზე ასე შეყვარებული „ელიტა” და იცით რატომ? იმიტომ, რომ დარწმუნებულნი არიან ხმის ამომღები არავინაა; იმიტომ, რომ ერთმანეთს კარგად იცნობენ და ერთი_მეორის მსგავსნი არიან; იმიტომ, რომ ხელსაყრელად მოკლე მახსოვრობა აქვთა და საკუთარი ოჯახის ცოდვა დავიწყებულები ამავე ოჯახზე გადაღებული ფილმის საზღვარგარეთულ პრეზენტაციებზე საკუთარ თავს რეპრესირებულს უწოდებენ; იმიტომ, რომ ადანიანი „დათა თუთაშხია”_საც წერს და ამავე დროს აცხადებს: არავითარი კამათი. აზრი და გონება რაღად გვინდა. აი, აგერ გვყავს ეს კაცი ( ნაწარმოებში სეთურს მის მიერ დამონებული ხალხი „მამა_მარჩენალს” ეძახის) და რასაც ეს გვეტყვის ულაპარაკოდ უნდა გავაკეთოთო. მერე რა მოხდა თუ ეს ყველაფერი პირდაპირი ეთერით გადაიცემოდა და საქართველოს მოსახლეობის უმრავლესობამ ნახა და ახსოვს კიდევაც და უფრო მეტიც, ისევ იმ „ელიტის” წევრებს სამომავლოდ შენახულიცა აქვთ: ვინ იცის სად, როდის და ვის წინააღმდეგ დასჭირდებათ. აი, ხალხისა კი _ დარდიც არა აქვთ. იმიტომ, რომ საკუთარი ერი ჯგროდ და ბრბოდ მიაჩნიათ, თავად კი ყოველგვარ კანონსა და სინდის_ნამუსს გარეთ გრძნობენ თავს. 
ჩემნაირი ადამიანისათვის სატელიტური ტელევიზია და ინტერნეტი სულის ბალზამია. ვერ ვიტყვი, რომ ყველაფრის საქმის კურსში ვარ, მაგრამ იმაში, რაც ინტერნეტული პრესით არის ხელმისაწვდომი, სასიხარულო და საიმედო ძალზედ მცირეა. ძალაუნებურად ვადარებ პოლონეთში არსებულ სიტუაციას იმას რაც მესმის და რასაც ვკითხულობ საქართველოს შესახებ. არა იმიტომ, რომ პოლონეთში ყველაფერი წესრიგშია, არამედ იმიტომ, რომ უახლოესი წარსული გვქონდა ერთნაირი, მსგავსი და ამდენად საინტერესოა სერიოზული ანალიზი გაკეთდეს. მე რა თქმა უნდა ასეთი გამოკვლევის ჩატარების პრეტენზია არა მაქვს. მე მხოლოდ იმ ფაქტებს მოგახსენებთ რაც მოვლენის ზედაპირზე დევსა და ამდენად აშკარად თვალში საცემია. ერთი, რამ ამთავითვე უნდა ავღნიშნო: პოლონეთში სულ რაღაც ათიოდე წლის წინათ მოსახლეობის უმრავლესობას საშუალო განათლებაც კი არ ჰქონდა. დღეს სახალხო განათლების ( არა მხოლოდ ელიტარული სკოლების) დონემ იმენად დიდი ნახტომი გააკეთა, რომ სკოლების უმრავლესობას შესაძლებლობა აქვს გასცეს საშუალო განათლების საერთაშორისო ატესტატი. სკოლაში სავალდებულოა ორი უცხო ენის სწავლება, _ აქედან ერთი აუცილებლად ინგლისურია. საშუალო სკოლის ჩვეულებრივი (არა საერთაშორისო) ატესტატის მისაღებად მოსწავლე ხუთ გამოცდას აბარებს, _ აქედან სამი: პოლონური, უცხო ენა და მათემატიკა სავალდებულოა. დანარჩენ ორ საგამოცდო საგანს კი მოსწავლე თვითონ ირჩევს. პერიოდული პრესის სახით გამოდის შემეცნებითი ჟურნალები საშუალო სკოლის ყველა საგანში, მათშორის კულტუროლოგიაში, ფილოსოფიაში, ხელოვნების ისტორიასა თუ ინფორმატიკაში. მასალები მათში მკაცრად თანმიმდევრული და მოწესრიგებულია. სერიით „უდიდეს მოაზროვნეთა ქმნილებანი” გამოვიდა ფროიდი, დარვინი, წმ. ავგუსტინე, ერაზმ როტერდამელი, კამიუსი, სარტრი, პლატონი, პასკალი, მაკიაველი და სხვ. უკვე გამოსულია 150-ე ნომერი სერიიდან „მსოფლიოს უდიდესი მხატვრები”, რომელსაც ერთი მნიშვნელოვანი უპირატესობა გააჩნია: იგი საყოველთაოდ ხელმისაწვდომია, თუ ცალკეული მხატვრების დიდი ალბომები ძალიან ძვირი ღირს, ამ სერიის თითოეული ყოველკვირეული ნომერი იაფიც არის და საერთო, ზოგადი დონის ასწევად და რაც მთავარია ხელოვნების ამ სახეობით კიდევ უფრო დასაინტერესებლად სრულიად საკმარის ინფორმაციას შეიცავს. სკოლებს უმჭიდროესი კავშირები აქვთ დამყარებული საზღვარგარეთის მსგავსი პროფილის სკოლებთან. კლასების გაცვლა სასწავლო წლის განმავლობაში სრულიად ორდინალური მოვლენაა. . . 
და ყოველივე ამის ფონზე მომიწია საქართველოს პატრიარქის, ერის სულიერი მოძღვრის, სააღდგომო ეპისტოლეს წაკითხვა: შვილებს სად უშვებთ, რატომ უშვებთ, აქ იჯექით, არაფერი ნახოთ, არაფერი ისწავლოთ, რის ლიბერალიზმი, რა ლიბერალიზმი, ჯგრო იყავით და ჯგროდ დარჩითო. „რა გითხრათ? რით გაგახაროთ?” განა ჩვენმა პატრიარქმა სხვაზე ნაკლებ იცის პროგრესისა და განათლების აუცილებლობისა და სიკეთის შესახებ? განა XX საუკუნის ქართული კულტურა და მეცნიერება საზღვარგარეთ განათლება მიღებულთა პლეადამ არ ზიდა? მაშ ვინ იყვნენ ივანე ბერიტაშვილი და დიმიტრი უზნაძე, ანდრია რაზმაძე და პეტრე მელიქიშვილი, ივანე ჯავახიშვილი და შალვა ნუცუბიძე, ნიკო ნიკოლაძე და არჩილ ჯორჯაძე, კონსტანტინე გამსახურდია და გრიგოლ რობაქიძე, ლადო გუდიაშვილი და ელენე ახვლედიანი და სხვანი და სხვანი, _ ყველას ხომ ვერ ჩამოვთვლი. ნაცვლად იმისა, რომ ქართული ეკლესია (და არა მხოლოდ იგი ) აწესებდეს სპეციალურ სტიპენდიებს ნიჭიერი, უნარიანი, სწავლას მოწყურებული ახალგაზრდებისათვის და თავად აგზავნიდეს მათ მსოფლიოსა და ევროპის სხვადასხვა სასწავლო ცენტრებში, ვისაც თავად მოუხერხებია პატრიარქალურ-პროვინციალური ჭაობიდან თავის დახსნა, იმათაც უკიჟინებს: წინ არ გაიხედოთ, უკეთესები არ გახდეთო. აბა, როგორ არ შემოგთავაზოთ ერთი პატარა ფრაგმენტი პოლონური პრესიდან და არ გთხოვოთ დასკვნა თავად გააკეთოთ:

„ ათი წელი საკმარისი აღმოჩნდა იმისათვის, რათა Opus Dei [ ღვთის ქმნილება ] გამხდარიყო ერთ – ერთი ყველაზე მოქნილი კათოლიკური ორგანიზაცია პოლონეთში. ამ ორგანიზაციის ცენტრებში ნახავთ ხოლმე ადამიანებს გაზეთების პირველი გვერდებიდან. Opus Dei ყველაზე სწრაფად აკადემიურ ცენტრებში ვითარდება. უკვე ფლობს რამდენიმე სტუდენტურ საერთო საცხოვერბელს პოლონეთის სხვადასხვა ქალაქში. იეზუიტების ორდენის მსგავსად Opus Dei - ც განათლებაზე აკეთებს აქცენტს და სურს იყოს კათოლიკური ელიტის სკოლა ( „ვპროსტ ”, 7 იანვარი 2001 ).”

ქართულ მართლმადიდებლურ ეკლესიას კი სულ სხვა კურსი აუღია. მას განათლება, პროგრესი არ სჭირდება. ეტყობა ზოგიერთებს რკინის ფარდა ენატრებათ. მე კი, ღმერთო, შეგცოდე და, ობის სუნი მცემს. უნეტარესო, იქნებ აჯობებდა ეკლესიას, ერისთვის ამ უმძიმეს პერიოდში, ნაკლები ეზრუნა საკუთარ უზრუნველყოფაზე და უფრო აქტიურად ეძებნა გზები და საშუალებები მრევლის მდგომარეობის გასაუმჯობესებლად. თუმცა მრევლიც არის და მრევლიც. თუ მრევლად მხოლოდ თბილისი და აქაც მისი ელიტარული ინტელიგენცია აღიქმება _ მას ეკლესიის დახმარება, ამ თვალსაზრისით, ნამდვილად არ სჭირდება. ამჯერად კონსტანტინე გამსახურდიას დავესესხები და პატარა ციტატს მოვიტან საქართველოს დამოუკიდებლობის დღისადმი მიძღვნილი მისი ცნობილი სიტყვიდან:

 „ . . . ქართველი ერი ძალიან კარგია, როგორც სახელმწიფოებრივი მშენებლობის მასალა, მაგრამ მისი თავი _ ინტელიგენცია _ უმეტეს შემთხვევებში არ აღმოჩნდა ღირსი იწოდებოდეს ერის წინამძღვრად. . .”

ძალზედ თანამედროვედ ხომ არ ჟღერს?! 
კვლავ პოლონური მაგალითი. აი, რას წერს სტეფან ბრატკოვსკი (1934), გამოჩენილი პუბლიცისტი, პოლონეთის ჟურნალისტთა კავშირის საპატიო თავმჯდომარე. წარსულში_ ერთ-ერთი დამაარსებელი ცნობილი ეკონომისტებისა და პოლიტოლოგების იატაკქვეშა სადისკუსიო ჯგუფის "გამოცდილება და მომავალი" (პოლუნურად Doświadczenie i Przyszłość SemoklebiT _D I P) , რომელიც ამუშავებდა კომუნისტური რეჟიმის მოსალოდნელი დშლის შემდგომი პოლონეთის პოლიტიკური მოწყობის გეგმებს.

„ . . . მიუხედავად იმისა, რომ ბევრს ხელები ექავებოდა, პოლონელებმა იარაღს ხელი არ მოკიდეს. შიშის გამო კი არა, უბრალოდ საღმა გონებამ ასე ურჩია. . .
. . . 1976 წლის მოვლენების შემდეგ, ინტელიგენტების ჯგუფმა გადალახა რა შიში, „მუშათა გადარჩენის კომიტეტი” (Kkomitet obrony robotników შემოკლებით _ KOR) ჩამოაყალიბა. . . რამოდენიმე ხანში გამოჩნდა პრესა, რომელიც ცენზურის ქვეშ არ იმყოფებოდა, დაიწყეს მოქმედება იატაკქვეშა ტიპოგრაფიებმა და არალეგლური ლიტერატურის გამავრცელებელმა ქსელებმა. ამდენად, კათოლიკური ეკლესიის გვერდით, კიდევ ერთი რეჟიმისგან დამოუკიდებელ ორგანიზაციათა სისტემა ჩამოყალიბდა, რომლებიც რეჟიმს იგნორირებას უკეთებდნენ და აკრიტიკებდნენ კიდევაც მას. გახსნილობა და საჯაროობა ამ ორგანიზაციების ძალას წარმოადგენდა. KOR-ის ხალხს სცემდნენ, დევნიდნენ, ციხეებში ამწყვდნენ. მაგრამ რეჟიმი სულ უფრო და უფრო უძლური ხდებოდა. 
  1978 წელს ინტელექტუალურმა წრეებმა, რომლებიც KOR-თან ახლოს იმყოფებოდნენ, დააარსეს ჯგუფები "წარსულის გამოცდილება და მომავალი" (DIP). ისევე როგორც KOR-ის, მათი დაშლა ან დევნა ფორმალურად შეუძლებელი იყო: DIP-ს ხელმძღვანელობა არ ჰყავდა, არ გააჩნდა არც წესდება და არც წევრთა სია. მისი "საზოგადოების სამსახურში მყოფი კოლექტივი" ადგენდა ანკეტებს, და პოლონური ინტელექტუალური ელიტის წამყვანი წარმომადგენლების პასუხებზე დაყრდნობით ამზადებდნენ ანგარიშებს სახელმწიფოს მდგომარეობისა და მზარდი კრიზისიდან გამოსვლის საშუალებების შესახებ. ეს ყოველივე იმართებოდა დევიზით: ჩვენ პოლონეთზე პასუხისმგებლობისგან, არავის არ გავუნთავისუფლებივართ . . .
. . . პოლონეთში ხომ ბევრი ნიჭიერი ქიმიკოსი ცხოვრობდა, რომლებსაც თავისუფლად შეეძლოთ ნებისმიერი რაოდენობის ფეთქებადი ნივთიერების დამზადება, იყვნენ ელექტრონიკოსები, რომელთაც შეეძლოთ ნებისმიერი კონსტრუქციის დისტანციური მართვის მექანიზმის მოგონება. მაგრამ პოლონეთის ახალგაზრდობამ დაუჯერა თავის მოძღვარებს და არ გააჩაღა პარტიზანული ომი, რომელსაც პოლონური ქალაქების ჯოჯოხეთად გადაქცევა შეეძლო. . . ” 

ქართულმა ინტელიგენციამ კი თავად აისხა აბჯარ-იარაღი, თავად ჩაუდგა „დემოკრატიულ რევოლუციას” სათავეში და სისხლიც დაღვარა. დუმდა ქართული ეკლესია. მისმა საჭეთმპყრობელმა კი ნაცვლად იმისა, რომ ეკლესიის ზარების დარისხებით ეუწყებინა სრულიად საქართველოსათვის ძმათამკვლელი სამოქალაქო ომის შესახებ და დაეგმო იგი, _ შეუძლოდა ვარო განაცხადა; ეკლესია სახელმწიფოსაგან გამოყოფილიაო და სერო საქმეებში არ ვერევიო. 
და კიდევ ერთი _ როდესაც პოლონეთმა მოიპოვა ჭეშმარიტი დამოუკიდებლობა, აღმოჩნდა რომ ბევრს, ძალიან ბევრს, დრო უქმად არ დაუკარგავს და იმ კომუნისტურ შავბნელშიც უღვაწია ეკონომიკურ, ისტორიულ, ფილოსოფიურ და მრავალ სხვა სფეროში. უგროვებიათ მასალები, უწერიათ წიგნები მაშინ, როდესაც არავითარი იმედი არ იყო, თუ როდისმე, რეალურ მომავალში, მოხერხდებოდა მათი გამოცემა. ქართული ტაშფანდურა ინტელიგენციის საქმე კი იქამდე მივიდა, რომ როდესაც პოლონეთში გამოსაცემად მზადდებოდა დისიდენტთა ენციკლოპედიური ლექსიკონი, სერიოზულად იხილებოდა საკითხი: მიენდოთ თუ არა ქართული ნაწილის მომზადება ბელორუსებისათვის. საბოლოოდ მასალები მაინც საქართველოდან ჩამოვიდა, მაგრამ რბილად რომ ვთქვათ, საოცრად ცალმხრივი და არასრული. დაინტერესებულ პირებს, ყოველგვარი გამონაკლისის გარეშე, ვურჩევდი საკუთარ თავზე ილუზიებს ნუ შეიქმნიან და გაარკვიონ: ჩათვალა თუ არა, პირადად იგი, ლევან ბერძენიშვილმა ამ ლექსიკონში მოხვედრის ღირსად.
და სულ ბოლოს კვლავ ბატონ კონსტანტინეს სიტყვებით დავამთავრებ:
„ . . .მტრული დამოკიდებულება სახელმწიფოსადმი პოლიტიკურად რყვნის ერს. იგი მასში ანტისახელმწიფოებრივ ტრადიციებს ანვითარებს . . . ”
ეს ის არის რაც რუსეთისა და შემდეგ საბჭოთა იმპერიის შემადგენლობაში ყოფნამ დაგვმართა. სახელმწიფოსადმი (ვაიგივებთ ხელისუფლებასთან) დამოკიდებულება დღესაც მტრულია, რადგან თავად იგი, სახელმწიფო(ხელისუფლება), დედინაცვლად გახდომია ერს. 
ეს კი საშიშია, ძალიან საშიში. 

  და ეს ასევე გაგრძელდება სანამ ხალხი თავად არ გააცნობიერებს, რომ ყოველი მათგანი პიროვნებაა, ინდივიდია, საკუთარი ღირსება გააჩნია და მას, ამ ღირსებას, არავის შეალახვინებს ისევე როგორც თავად არ ხელჰყოფს სხვასა და იმ სხვის ღირსებას; აღიარებს კანონის უზენაესობასა და კონსტიტუციას; სანამ ადამიანის უფლებების დაცვა მხოლოდ და მხოლოდ ლიტონი სიტყვები და სამარცხვინო ადგილების დასაფარვი ლეღვის ფოთოლი იქნება და არა ყოველი მოქალაქის მიერ ჭეშმარიტად გააზრებული და რაც მთავარია ხელშეუხებელ ფასეულებად მიჩნეული სასიცოცხლო მოთხოვნილება; სანამ ქვეყანაში არ შეიქმნება ნამდვილი და არა მოჩვენებითი სამოქალაქო საზოგადოება; სანამ მართალს მართალი არ დაერქმევა და ფარისეველს ფარისეველი.

ვიქტორ დომუხოვსკი 

  1990 წლის 28 ოქტომბერს არჩეული უზენაესი საბჭოს დეპუტატი
  პოლიტემიგრანტი და ყოფილი პოლიტპატიმარი
2003 წელი, ვარშავა, პოლონეთი

ორი პატარა რეპლიკა

შევარდნაძის ეპოქა ჩაბარდა ისტორიას, მაგრამ მან თავის უამრავ დანაშაულზე უნდა აგოს პასუხი. ამ კვირის გაზეთებში ედუარდ შევარდნაძის დანაშაულებთან დაკავშირებით ორმა მნიშვნელოვანმა საკითხმა მიიპყრო ჩემი ყურადღება.

პირველი: დღემდე დიდი გასავალი აქვს КГБ – კულუარებში გამოცხობილ ზღაპარს, თითქოს 1978 წელს ედუარდ შევარდნაძემ “გადაარჩინა ქართული ენა”. იმდროინდელი რეალობის ერთი მნიშვნელოვანი მომენტი კი ყველას ავიწყდება. არც ერთ იმდროინდელ რესპუბლიკაში არ მომხდარა ეროვნული ენის სტატუსის დაკნინება. უბრალოდ ამ ნაცარქექიამ კიდევ ერთი მორიგი ტყუილი მოგვიყვა და თანაც ყველაფერი იღონა, რათა იგი შთამბეჭდავად ჩარჩენილიყო ხალხის მახსოვრობაში. გაიხსენონ იმდროინდელმა პარტიის წევრებმა - 14 აპრილამდე გაცილებით ადრე მთელ საქართველოში ჩატარდა პარტიული კრებები, სადაც რაიკომების დავალებებით, პირველად პარტიულ ორგანიზაციებს უნდა მიეღოთ გადაწყვეტილება კონსტიტუციაში ქართული ენისათვის სახელმწიფო ენის სტატუსის შენარჩუნების შესახებ. არა მგონია ვინმე საქმეში ჩახედულს შეეძლოს იმის წარმოდგენა, რომ ცეკას, თეკას, რაიკომების და პირველადი პარტიული ორგანიზაციების მდივნები რამეს აკეთებდნენ საკუთარი ინიციატივით, “ხელმძღვანელ ორგანოებთან” შეთანხმების გარეშე. 

პარტიული ინტრიგების დიდოსტატმა ედუარდ შევარდნაძემ ამ საკითხშიც ინტრიგა შემოაგდო და თავისი დაკარგული ავტორიტეტის ასამაღლებლად გამოიყენა ხალხის გულწრფელი თავდადება მშობლიური ენისადმი. მისი ხელისუფლებაში მოსვლა, ხომ ბევრ ნიჭიერ და საქმიან (მაშინდელი ტერმინოლოგიით კომბინატორები და საქმოსნები) ადამიანს დაუჯდა ძვირად; ზოგი მხოლოდ დაპატიმრებებითა და ინფარქტებით გადარჩა, ბევრის კი სიცოცხლეც შეიწირა. ეს იყო წინასწარ დაგეგმილი ღონისძიება უმაღლესი კლასის რეჟისურითა და ფინალში 14 აპრილის ცნობილი სხდომის შემდეგ, სადაც გაითვალისწინეს “ხალხის ნება” მთავარი გმირების ამავე ხალხში გასვლით. 
ეს მხოლოდ მთავრობის სახლთან შეკრებილი ხალხი იყო ალალი და განა ხალხის ბრალია, რომ კომუნისტები მის გულწრფელობას პირადული მიზნებისათვის იყენებდნენ? ერთი რამ ვერ გაითვალისწინეს კომუნისტებმა, რომ საბოლოო ჯამში ეს ყველაფერი უკვალოდ არ ჩაივლიდა და რომ ეროვნული თვითშეგნება, მათი ნების მიუხედავად, ასეთი აქციების შემდეგ გაიზრდებოდა. 
საქართველომ პირველმა მთელ ყოფილ საბჭოთა კავშირში პირდაპირ აიღო გეზი სრული სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობისაკენ, ეს მაშინ, როცა ბალტიის ქვეყნები ჯერ ეკონომიკურ დამოუკიდებლობაზეც კი არ ლაპარაკობდნენ. ამიტომ დაგვსაჯეს ასე სამაგალითოდ და ედუარდ შევარდნაძის უშუალო მონაწილეობით (პოლიტბიურომ, რომელსაც ამხანაგი ედუარდ ამბროსიევიჩიც ესწრებოდა, გადაწყვეტილება ერთხმად მიიღო) 1989 წლის 9 აპრილს. 
ამ ფარისეველმა ოსტატურად გამოიყენა თავისი გაზრდილი კინო-ტელე და თეატრალური “წითელი (ნომენკლატურული) ინტელიგენცია” 1978 წლის 14 აპრილსაც და 1989 წლის 9 აპრილის მომდევნო დღეებში. იგივე “დამრტყმელი ძალა” იქნა მის მიერ გამოყენებული 1991-1992 წლებშიც საქართველოში რუსეთის მიერ დაგეგმული პუტჩის დროს. 

მეორე: ახლა რაც ეხება “თვითმფრინავის საქმეს”, ისევ წამოვიდა ხმები რომ შევარდნაძე არაფერს შუაშია და რომ მან მხოლოდ მოსკოვის მითითება შეასრულა და განაჩენის შერბილება ან აღსრულების გადავადება შესაძლებელი არ იყო. მთელი პასუხისმგებლობით შემიძლია განვაცხადო, რომ საქმის ძიებისა და სასამართლო პროცესის ასეთ უმოკლეს ვადებში ჩატარება და უკანონო (სხვადასხვა იურიდიული ნორმების დარღვევების გამო) განაჩენის სარეკორდო ვადებში აღსრულება (სპეციალურად შევისწავლე აღსრულების ვადები) მხოლოდ ედუარდ შევარდნაძის პირადი დაინტერესებით და ინიციატივით მოხდა. იგი პირადად იყო ძალიან გაღიაზიანებული ამ თვითმფრინავის გატაცების ფაქტით. თავისი “შელახული” ავტორიტეტის აღდგენისთვის წავიდა უამრავ უკანონაბაზე და დარღვევაზე. 
არავის არასოდეს ეჭვქვეშ არ დაუყენებია ამ ბიჭების დანაშაული. დიახ, მგზავრებით სავეს თვითმფრინავის გატაცება და მათი სიცოცხლისათვის საფრთხის შექმნა ყოველთვის და ყველგან დასჯადი ქმედებაა, მაგრამ აქ მეორე საკითხი წამოიჭრება – უნდა განისაზღვროს ყოველი მათგანის როლი და პასუხისმგებლობა და რაც უმთავრესია – სასჯელის ზომა. რად ღირს თუნდაც ამ საქმეში უდანაშაულო და გატაცებულ თვითმფრინავში საერთოდ არმყოფი მღვდლის თემურ ჩიხლაძის (მამა თევდორე) დახვრეტა!!! ასეთი პრეცედენტი მსოფლიო პრაქტიკაში არ არსებობს. საერთოდ ეს საქმე უზნეო ფაქტების უწყვეტი ჯაჭვია. და ისევ იმ “წითელი ინტელიგენციის” ბევრმა წარმომადგენელმა “ბატონ ედუარდთან” გასაუბრების შემდეგ გააუქმა საკუთარი ხელმოწერები დასახვრეტად გამზადებული საკუთარი შვილებისა და შვილიშვილების ტოლი ბიჭების შეწყალებაზე, რათა გადაერჩინა საკუთარი კარიერა და კეთილდღეობა (მიაქციეთ ყურადღება - არა სიცოცხლე). არცერთს იმ ოთხი სიკვდილმისჯილიდან არ უსვრია და არავინ არ მოუკლავს. დაჭრილი სოსო წერეთელი ქართველმა ჩეკისტებმა, ე.შევარდნაძის უშუალო მითითებით, წამებით მოკლეს. დათო მიქაბერიძემ ერთად ერთჯერ გაისროლა - თავი მოიკლა. არადა თვითმფრინავში დაფიქსირებულია 108 ნატყვიარი . . . გარედან ნასროლი. 
მას ვინც ამ საქმეში ედუარდ შევარდნაძის გათეთრებას შეეცდება შევახსენებ, რომ ოვეჩკინების მუსიკალური ოჯახის მიერ თვითმფრინავის გატაცების დროს იყო სროლაც და დიდი მსხვერპლიც, მაგრამ არავინ დახვრეტილა და კიდევ უფრო მეტიც - მაქსიმალური სასჯელი იყო 8 წელი და დღეს ისინი ყველანი ცოცხლები არიან. იმ ქართველი ახალგაზრდების ასეთი განადგურება კი არა მხოლოდ ედუარდ შევარდნაძესი სინდისზეა და ამიტომაცაა რომ ზოგ-ზოგები ცდილობენ შევარდნაძის გამართლებით საკუთარი სინდისი დაიმშვიდონ, თუკი ასეთი რამ ჯერ კიდევ შერჩენიათ!!! 
   

ვიქტორ დომუხოვსკი, 

1990 წლის 28 ოქტომბერს არჩეული უზენაესი საბჭოს დეპუტატი,
1993-1998 პოლიტპატიმარი,
1998 წლიდან დღემდე პოლიტემიგრანტი პოლონეთში
2003 წელი დეკემბერი

ინტერვიუდან ინტერვიუმდე, ანუ “მონანიება"_ სცენარის ავტორი და მთავარი გმირი ედუარდ სეთურ არქიფო ამბროსოვიჩი

ამ კვირაში არა ერთი რამ მოხდა საინტერესო და დასაფიქრებელი. აი, თუნდაც დავით მირცხულავასა და აკაკი ჩხაიძის დაპატიმრებები. მაგრამ მე დღეს ამაზე არ ვისაუბრებ, რადგან ამ ფაქტების გაგრძელება_განვითარებას დაველოდები. მეშინია ნაჩქარევი დასკვნები არ გამოვიტანო. ერთი კი ახლავე შემიძლია მოგახსენოთ: თუ გვინდა ყველანაირი ქურდის, ჩვეულებრივი ჯიბის ქურდიდან დაწყებული მძარცველ_ყაჩაღებით დამთავრებული, დაპატიმრების და გასამართლების მორალური უფლება გვქონდეს, _ საჭიროა რანგების და თანამდებობების მიუხედავად ყველა დავუქვემდებაროთ კანონს და აი, მაშინ ამ კვირის ყველაზე საინტერესო მოვლენად იქცევა ედუარდ შევარდნაძის უტიფარი ინტერვიუ, რომელიც მან მისცა მიხეილ ვიგნანსკის. თითქმის ყოველი ფრაზა სიცრუეა, ყოველი სიტყვა ყალბია და ისევ და ისევ მოტყუებული და გაცუცურაკებული მოსახლეობისათვის თვალში ნაცრის შეყრას ემსახურება. 

სამწუხაროდ ედო ბაბუს ყველა არაკს ვერ მოგიყვებით. მე ხომ შეჰერეზადა არა ვარ და არც 1001 ღამე გვიდევს წინ. დიდი პოლიტიკოსის რა მოგახსენოთ, მაგრამ დიდი ზღაპართმოამბე კი ნამდვილად ყოფილა ამხანაგი ედუარდი. გულახდილად გეტყვით: ერთი კარგი საქმე მაინც გააკეთა ცხოვრებაში. მხედველობაში სწორედ ეს ზემოთ აღნიშნული ინტერვიუ მაქვს, _ დაგვანახა თავისი ჭეშმარიტი, კომუნისტური ნომენკლატურის უმაღლესი რანგის მოხელის არსი და სახე _ შუბლის ძარღვ გაწყვეტილი კარიერისტი, რომელსაც, როგორც ძაღლის კუდს, ამ ქვეყანაზე გასწორება არ უწერია. 

ამ ინტერვიუს შესწავლა აუცილებელია ყველა პოლიტოლოგისათვის. იგი ჩემში გარკვეულ ალუზიას იწვევს სულხან-საბას "სიბრძნე სიცრუისა"-ს თემაზე, ნეგატიურ პლანში. მოდით პირდაპირ რამდენიმე მაგრამ კონკრეტულ მაგალითზე ვისაუბროთ.

ე.შ. : ”თუ იგი (მიხეილ სააკაშვილი) დაიწყებს ყველაფრის დანგრევას, რაც გაკეთებული იქნა ბოლო 10 წელიწადში, მაშინ ქვეყანა დაუბრუნდება 1990 წლების დასაწყისს, როდესაც ყველაფერი გაპარტახებული იყო. ამ 10 წელიწადში ჩვენ შევძელით დემოკრატიული სახელმწიფოს აშენება.”
 განათლებით რომ ფერშალია და ~ნუცას სკოლის~დონეს, რომ ვერ გასცდა, მიუხედავად სხვადასხვა რანგის და ეროვნების სახელმწიფო მოღვაწეებთან ჩაის სმისა, ეს კი ვიცოდი, მადრამ ზოგადი ერუდიციაც თუ ამ დონეზე ჰქონდა არ მეგონა. ან იქნებ კლინიკურ შემთხვევასთან გვაქვს საქმე და ფსიქიატრის ჩარევა გახდეს საჭირო? რომელი დემოკრატიული სახელმწიფოს აშენებაზეა ლაპარაკი? რა უნდა დაანგრიოს სააკაშვილმა? სახელმწიფო პოლიტიკის რანგში აყვანილი ქურდულ-ნარკომანული მენტალიტეტით, “გაგებით” და არა კანონით აშენებდა დემოკრატიას? მთელი საქართველო დაანგრიეს, გაყიდეს, გაზიდეს, უცხო ქვეყნების დახმარება (2 მილიარდი) გაიტაცეს შევარდნაძემ და მისმა ხროვამ. ახლა კი გაიძახის, რომ “ჩემი ახლობლები კორუფციაში არ არიან გარეულები“_ო. კი, აკი გითხარით, ვიცოდით, რომ მას სირცხვილის გრძნობა შეზღუდული რომ ჰქონდა, მაგრამ ახლა მგონი პათოლოგიასთან უნდა გვქონდეს საქმე და იგი “შუბლის ძარღვის~ გარეშეა დაბადებული – ასე ვთქვათ თავიდანვე ცეკას მდივნობისთვის მოვიდა ამ ქვეყანაზე. თვითონ არ დაანგრია საქართველო, როდესაც 1991-1992 წლებში მოაწყო სამხედრო გადატრიალება, როცა მთელ საქართველოს კრიმინალური ბანდები მიუსია საყაჩაღოდ და "სალაღობოდ" ? განა მან არ გააბატონა საქართველოში შეიარაღებული კრიმინალის სამართალი. იმ დროს მოპარულ საქართველოს სიმდიდრეს, მის ეროვნულ განძს და სიამაყეს დღეს პოულობენ ევროპის აუქციონებზე. ერთხელ ავჭალის კოლონიაში თენგიზ კიტოვანს წამოსცდა: ”რა გინდათ ჩემგან, მე ხომ სისხლისმსმელი მაინც არ ვიყავი... მე რომ არა, შევარდნაძე უარეს იპოვიდა და მეტი სისხლი დაიღრვეოდა...“(???!). ვინ მოკლა პრეზიდენტი ზვიად გამსახურდია ??? გამოიკვლიეთ, გულისყურით გამოიკვლიეთ მერაბ კოსტავას მკვლელობის საქმე, დიახ მკვლელობის. რას ეუბნება ამდენ შაოსან და გაუბედურებულ დედას, ვისი შვილების სისხლიც მასვე ეკისრება, როგორც ამ ~დემოკრატიის~ შემომქმედს. დემოკრატიად მიაჩნია ალბათ, როცა მისი საქართვეელოში ჩამოსვლიდან დაწყებული ყველა არჩევნები 50-80%-ით ყალბდებოდა. ვინ აიძულა მილიონზე მეტი ქართველი დაეტოვებინა სამშობლო ? თუმცა აქ ვერ შეედავები _ გვპირდებოდა მილიონი სამუშაო ადგილის შექმნას, მაგრამ არ უთქვამს სად და გამოდის, რომ სიტყვა შეასრულა _ მილიონი სამუშაო ადგილი საზღვარგარეთ?! ვინ აიძულა ქართველი ქალები შვილებისთვის ლუკმა პურის საშოვნელად საკუთარი სხეულით ევაჭრათ დასავლეთ ევროპის, ამერიკის თუ თურქეთის მოტელ_ სამიკიტნოებში? ვის ნამუსზეა გია ჭანტურიას, გია გულუას, სოლიკო ხაბეიშვილის და სხვათა და სხვათა მკვლელობები? ვინ დააკარგვინა საქართველოს აფხაზეთი? ვინ გამოუძახა რუსეთის შავი ზღვის ფლოტს და ადმირალ ბალტინს, შევარდნაძისთვის “ქაჯეთის ციხეში” (საქართველოს პრეზიდენტის რეზიდენცია არ უნდა იყოს იქ, სადაც შევარდნაძე იჯდა(!!!), სკამ_კაბინეტის შესანარჩუნებლად?
 და ამდენი დანაშაულის მერე ამბობს :
”რატომ უნდა მდევნონ ? სხვათაშორის, პარლამენტში შეტანილია კანონი საქართველოს ყოფილი პრეზიდენტების უფლებების და გარანტიების შესახებ. თუ მიიღებენ კარგია.” 
ხედავთ რა კარგად იცის თავისითვის სასარგებლო და ხელსაყრელი სიტუაციების შექმნა და გამოყენება? მე კი მოვითხოვდი, რომ კანონმდებელმა გაითვალისწინოს არსებული სიტუაცია და მიუთითოს _ კანონი ძალაში შედის შევარდნაძის ქვეყნიდან გაძევების ან გარდაცვალების შემდეგ. და საერთოდ რატომ უნდა იხდიდეს ქვეყანა და ერი, მისგან გაყვლეფილი, მისი დაცვისა და უსაფრთხოებისათვის? დამიჯერეთ იგი უკვე აღარავის არ სჭირდება და თუ მაინცა და მაინც უნდა საშიშროებიდან თავდაცვის საჭიროების გასათამაშებლად დაცვა იყოლიოს, _ კეთილი ინებოს და თავად დაიქირაოს. ნუ ავიწყდება როგორ მოექცა ქვეყნის პირველ და ჭეშმარიტად საერთო სახალხო არჩევნებით არჩეულ პრეზიდენტს. რა პირით, რა სინდის_ნამუსით ითხოვს მისი პერსონის დასაცავ თანხას მის მიერვე გაძარცული ხაზინიდან? 
  ისევ ინტერვიუს მივუბრუნდეთ, სადაც ედო ბაბუმ მთლად მიუშვა იალქნები და შესცურა, მაგრამ რა შესცურა . . . მოგონება _შთაბეჭდილებების წიგნის წერას აპირებს, _ ვაი და დამივიწყოს საქართველომ 30 წლიანი ამაგიო, ფიქრობს ალბათ. ვიჩქარი დაგამშვიდოთ, "ბატონო არავიძევ"! საქმენნი შენნი უკვდავია და სახელი შენი დაუვიწყარი, ისევე როგორც მურვან ყრუსი, ლანგ_თემურისი, ჩინგის ხანის, კონსტანტინესი _ ძმისა და მამის მკვლელის, სერგო ორჯონიკიძის, იოსებ სტალინისა და ლავრენტი ბერიასი. მაგრამ მიღწეულზეც, რომ არ სურს შეჩერება და მომავალშიც არ მოგაკლებთ რჩევა _ დარიგებებსა და შუამდგომლობებითაც დაგეხმარებითო, გვპირდება?! აბა, ამხელა პოლიტიკოსი ამისთანა პატარა ქვეყანაში როგორ შეიძლება რომ აქტიურად არ ხელმძღვანელობდეს ქვეყნის განვითარების სტრატეგიულ_ტაქტიკური გეგმის შემუშავებასა და რეალიზაციას. განა მისი ნათლი მამობისა და ჩალიჩის გარეშე ქვეყანას ეშველება? ეს დემოკრატია ხომ აგვიშენა, ახლა ეკონომიურად აგვაყვავებს და აი, მაშინ ნახეთ . . . 
თუ ვინმეს ეჭვი შეეპარა აგერ არის ბატონებო ციტატაც: 
„ახლა მთავარია ჩემი შთაბეჭდილებები გამოვცე იმაზე, რაც ჩემს მიერ იყო გაკეთებული საქართველოში და სსრკ-ში 30 წლის განმავლობაში. 
. . . თავისთავად იგულისხმება, რომ გავაგრძელებ მონაწილეობას საქართველოსა და დასავლეთს შორის ურთიერთობების გაღრმავებაში. ჩემი რანგის პოლიტიკოსი განზე ვერ გადგება. ეს არ იქნება კონკურენცია ახალ პრეზიდენტთან, ეს მხოლოდ ჩემი გამოცდილების გაზიარება იქნება. ნუ დაგავიწყდებათ, რომ მე 1992 წელს დავბრუნდი სრულიად იზოლირებულ საქართველოში, რომელიც დღეს მსოფლიო თანამეგობრობის სრულუფლებიანი წევრია . . . ”
ედო ბაბუ არა მარტო გეოგრაფიაში პოლიტიკაშიც არა ერთჯერ ჩაჭრილა. ამ «უსაშველოდ დიდ პოლიტიკოსს» ისიც ვერ გაურკვევია, რომ საქართველოს სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობის წისქვილს დრო და მსოფლიო პოლიტიკურ რუქაზე საქართველოს ხელსაყრელი მდებარეობა, ერთი სიტყვით მსოფლიო გეო-პოლიტიკური სიტუაცია წყალ უხვ მდინარედ მიასკდა და ქვეყნის ბედის ჩარხიც წაღმა დატრიალდებოდა, რომ არა ედიკა და ძმანნი მისნი.
იქნებ ვინმემ ამიხსნას, საქართველოს რომელ იზოლიაციაზე აქვს საუბარი? 1992 წლის 7 მარტისთვის, როცა ეგ ჩამოვიდა საქართველოში, საქართველოს დამოუკიდებლობა აღიარებული ჰქონდა 40-ზე მეტ სახელმწიფოს, ხოლო ამერიკის შეერთებულმა შტატებმა 1991 წლის 25 დეკემბერს აღიარა საქართველოს დამოუკიდებლობა. გაეროში კი საქართველო მიიღეს 1991 წლის 31 მარტის რეფერენდუმის შედეგებისა და 9 აპრილს მიღებული საქართველოს სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობის აღდგენის აქტის საფუძველზე. სხვათაშორის, რუსეთის ფედერაციის მოქალაქე ედუარდ შევარდნაძემ, მონაწილეობა არ მიიღო საქართველოს დამოუკიდებლობის რეფერენდუმში. მან 17 მარტს მოსკოვში ხმა მისცა საბჭოთა კავშირის შენარჩუნებას. საქართველოში ჩატარებულ ეროვნულ რეფერენდუმთან კი შევარდნაძეს საერთო არაფერი არა აქვს. პირიქით, მისი წინააღმდეგი იყო და ებრძოდა კიდეც მას. სათაურში განა შემთხვევით ვახსენე ინტერვიუდან ინტერვიუმდე მეთქი. გაგახსენებთ მის ცნობილ ინტერვიუს, რომელიც მან რუს ჟურნალისტს, კარაულოვს, 1991 წლის ნოემბერში მისცა და სადაც გულში მჯიღს ირტყამს ამხანაგი შევარდნაძე და ფიცს დებს, რომ იგი დარჩება უკანასკნელ საბჭოთა ადამიანად და ამავე დროს თავზე ნაცარს იყრის საბჭოთა კავშირის მომავალი მოსალოდნელი დაშლის გამო და კიდევ უფრო მეტი პათეთიკით აცხადებს - ვერ წარმომიდგენია, როგორ უნდა ჩავიდე უზბეკეთში, უკრაინასა თუ ყაზახეთში, როგორც უცხოელიო. საინტერესოა ამ, ზემოთ ნახსენებ, ინტერვიუს თუ გაიხსენებს თავის წიგნში? 1989 წლის 9 აპრილის დილასაც გაიხსენებს ალბათ და კიდევ უარყოფს თავის მონაწილეობას იმ პოლიტბიუროს სხდომაზე სადაც ერთხმად იქნა მიღებული ქართული სულის მესანგრეთა ნიჩბებით აჩეხვა. იქნებ იაპონიასაც მოუხადოს ბოდიში ქვეყნის მხარეების არევ_დარევისათვის. ზოგადი უვიცობის ბრალია ყველაფერი. 
ამდაგვარი შთაბეჭდილებების გაზიარებით აპირებს ხალხის მოხიბლვას? თქვენ წარმოიდგინეთ აპირებს, რადგან გავა დრო და ხალხს დაავიწყდება ბევრი რამ და საერთოდაც ახალი თაობა მოვა, რომელსაც იმედოვნებს თავისი არაკებით გააცნოს თავი. ამიტომ აუცილებელია ყველა მისი ნამოქმედარის შესწავლა და გამომზეურება რადგან მისი «ღვაწლის» უმცირესი, იოტას ოდენი, ნაწილიც კი არ დაიკარგოს და მომავალი თაობები მართლა მისი მოგონებების ამარა არ დარჩნენ. ჯერ კიდევ 1993 წელს ვეუბნებოდი სანდრო კავსაძეს: რას სჩადის შევარდნაძე? არ უნდა საქართველოში დამარხვა _ მეთქი? დღეს მისი ნამოქმედარ-ნაღვაწიდან გამომდინარე თავადვე ვპასუხობ: იგი ქართულ მიწაში ნამდვილად არ უნდა დაიმარხოს. შევარდნაძე უნდა დაიმარხოს ქართულ ეროვნულ, სახელმწიფოებრივ, ისტორიულ მეხსიერებაში მისნაირი ყორღანაშვილების გვერდით. როგორც ჩვენ დღეს თაობებისა და საუკუნეების შემდეგ ვიცით ვინ იყო ყორღანაშვილი, ასევ ვალდებულნი ვართ ჩვენს შემდგომ თაობებს გადავცეთ ცოდნა ამ სამშობლო ქვეყნის დამაქცევარისა და საკუთარი ერის მოღალატის შესახებ.
თავს ნამდვილად აღარ შეგაწყენთ და მხოლოდ ერთ ბოლო ციტატას შემოგთავაზებათ:
მ.ვ.:” თქვენ კრწანისის სამთავრობო რეზიდენციაში გააგრძელებთ ცხოვრებას?
ე.შ. : “ეს ახალ ხელისუფლებაზეა დამოკიდებულია. ჩემმა ოჯახმა დიდი წვრილი შეიტანა იმაში, რაც აქ არის აშენებული. კიდევ გვეხმარებოდნენ ამერიკელები უშიშროების საკითხებში – გარშემო სულ ყველაფერი ჯავშნიანია. ახალი ხელისუფლების ადგილზე მე ამას ყველაფერს ჩემზევე დავტოვებდი. პატარა ქვეყნისთვის ჩემი მდგომარეობა მაინც განსაკუთრებულია. მთელი მსოფლიო იცნობს შევარდნაძეს, ანგარიშსუწევს შევარდნაძეს. აქ, კრწანისში, კარგი სამუშაო პირობებია.”
 ნამდვილად დიდია თქვენი ოჯახის წვლილი საქართველოს არშემდგარ სახელმწიფოდ ქცევაში. საერთოდ იქნებ უფრო სწორი იქნებოდა მის ვირტუალურ სახელმწიფოდ მოხსენიება, ან იქნებ სიტყვა სახელმწიფო საერთოდაც არ ესადაგებოდეს შევარდნაძის დროინდელ საქართველოს, მას იქნებ უფრო სიტყვა ტერიტორია შეეფერებოდეს. აი, ეს არის თქვენი და თქვენი ოჯახის ღვაწლი საქართველოს უახლეს ისტორიაში. მიცნობენ და მაფასებენო, ანგარიშსაც მიწევენო! რატომ არ უნდა უყვარდეს შევარდნაძე გერმანელს, ან პოლონელს?! აკი, ერთი მათგანი ორმოცწლიანი გახლეჩის შემდგომ გაერთიანებას გორბაჩოვის და შევარდნაძის პერსონებს უკავშირებს. ლაპარაკია საკითხის არსში წვდომის უბრალო მოქალაქის, ობივატერლის დონეზე, თორემ გერმანიის გაერთიანების წლისთავის აღსანიიშნავ წვეულებაზე გორბაჩოვი კი მიიწვიეს მაგრამ ედო ბაბუ არავის გახსენებია.
 ერთს გეტყვით მხოლოდ: ნორმალურ ქვეყნაში მას ნამდვილად არ უნდა ასცდეს გასამართლება. ჩილეში პინოჩეტს ასამართლებენ, პოლონეთში დღესაც გრძელდება იერუზელსკის პროცესი ( სხვათა შორის შევარდნაძისგან განსხვავებით მან რუსების ჯარის თარეშს გადაარჩინა ქვეყანა). ვერც მილოშევიჩი გადაურჩა სასამართლოს. თქვენ კი, ამხანაგო ედუარდ, - გადაურჩებით ერის სამართლიან განაჩენს? ვერა! თქვენ საქართველო 12 წლით უკან დახიეთ. 1989-1991 წლებში საქართველო იყო ყველაზე წინ სსრკ-ის ყოფილ რესპუბლიკებს შორის. ახლა კი, თქვენი და თქვენი ხროვის მმართველობის ხანაში ყველას ჩამორჩა ყველაფერში გარდა კორუფციისა! ამაზე და ყველა სხვა დანაშაულზე უნდა აგოთ პასუხი ქართველი ხალხის წინაშე. კიდევ ერთხელ ვწერ, რომ შესამქნელია საგამომძიელო კომისია თქვენი მრავალი დანაშაულის გამოსაძიებლად. და კრწანისი კი არა, ორთაჭალის ციხე იქნება თქვენთვის საუკეთესო ადგილი. იქ არის თქვენს მიერ შს მინისტრობის პერიოდში შექმნილი “შევარდნაძის კორპუსი” (ასე ეძახიან მას პატიმრები). მეც იქ ვიჯექი . . . და შენც იქ იჯდები !!! 

ედუარდ შევარდნაძის რეჟიმის მსხვერპლი ვიქტორ დომუხოვსკი 
1990წ 28 ოქტომბერს არჩეული უზენაესი საბჭოს დეპუტატი,
06.04.1993-დან – 25.11.1998-მდე პოლიტპატიმარი, 
1998 წლის 3 დეკემბრიდან პოლიტემიგრანტი პოლონეთში  

“ქართლელების აღმა ხნული კახელებმა დაღმა ფარცხეს”

უკვე ათი წელი გავიდა იმ ცოდვიან-ტკივილიანი დღიდან, როდესაც ქართველებმა სხვათა წაქეზებით, მაგრამ საკუთარი ხელებით, ქაოსში, სამოქალაქო ომსა და განუკითხაობაში მოისროლეს სამშობლო ქვეყანა და საკუთარი ხალხი. აუცილებელიც არის და საშურიც აღინუსხოს ყველა თვითმხილველის მოგონება, იქნება ეს თვალით ნანახი თუ ყურით გაგონილი, რადგან სულ უმნიშვნელო დეტალსაც კი წლებისა და ათწლეულების შემდეგაც კი შეიძლება დაუფასებელი მნიშვნელობა აღმოაჩნდეს. ბევრი დაიწერება და ბევრი გამოკვლევა თუ ანალიზი ჩატარდება და მაინც კიდევ მრავალი წელი იქნება საჭირო, რათა საბოლოოდ ითქვას სიმართლე და ობიექტურად შეფასდეს იმდროინდელი მოვლენები. 
სად, მსოფლიოს სხვა რომელ ქვეყანაში, ხდება ან მომხდარა, რომ კერძო პირი თავის თავს აცხადებდეს გენერალურ პროკურორად და სისხლის სამართლის საქმეს ღძრავდეს ქვეყნის პრეზიდენტის წინააღმდეგ აბსურდული ბრალდებით – კანონიერი ხელისუფლება არის ბანდა და ბანდის მეთაური ზ.გამსახურდიაა (???) – ამ ე.წ. საქმეში არის ვახტანგ რაზმაძის ჩვენება, რომელსაც იგი მოწმის სახით იძლევა: 
“... გამსახურდიას მიერ მუშაობის ბოლო პერიოდში დაშვებული შეცდომების გამო ის გადაყენებული იქნა და ქვეყანას მართავდა სამხედრო საბჭო. აუცილებელი შეიქმნა საქართველოს მართვის სათავეში ჩასდგომოდა პიროვნება ვინც მას გამოიყვანდა შექმნილი მდგომარეობიდან, ასეთ პიროვნებად აღიარებულ იქნა ე.შევარდნადზე, რომელიც 1992 წ. მარტში ჩამოვიდა საქართველოში. აღსანიშნავია, რომ მის საქართველოში დაბრუნებას საზოგადოების ყველა ფენაში ერთნაირი აღფრთოვანება არ გამოუწვევია და დაიწყო მოძრაობა ე.შევარდნაძის წინაარმდეგ. ზოგიერთი პარტიისა და თანამდებობის პირთაგან განსხავებით საქართველოს პროკურატურის ორგანოებმა დაიკავეს ე.შევარდნაძის მხარდაჭერის პოზიცია და შეუდგნენ საქმის გამოძიებას... .”
შევეცდები დაგანახოთ რაოდენ შორს გამიზნულ და გრძელვადიან სტრატეგიულ გეგმასთან გვქონდა საქმე და შეცდომების დაშვებას თუ დაუშვებლობას არავითარი მნიშვნელობა არ ჰქონდა, თუმცა კი შორსა ვარ იმ აზრისაგან, რომ ჩვენს ხელისუფლებას შეცდომები არ ჰქონდა. შეცდომები იყო, ნამდვილად იყო, მაგრამ წინასწარ განზრახული ბოროტება და ერის წარსულის, აწყმოსა და მომავალის წინაშე ჩადენილი დანაშაული კი არა.  
ერთის მხრივ მებრალებიან ის ქართველები, რომლებმაც ქართულ ისტორიაში ყორღანაშვილის საქმის მემკვიდრეობაღა შესძლეს, მაგრამ მეორეს მხრივ სათქმელიც უნდა ითქვას: ”ავს თუ ავი არ უწოდე, კარგს სახელად რა დავარქო?!” თანაც, როგორც ეტყობა კიდევ დიდხანს და ჯიუტად დაიჩემებენ ზოგიერთები შევარდნაძის ჩამოყვანას, კიდევ დიდხანს ეცდებიან დაარწმუნონ თანამოქალაქენი საკუთარ პოლიტიკურ წონასა და მნიშვნელობაში. არ უნდათ დაიჯერონ, რომ ამაოდ და უშედეგოდ, რადგან “სისტემას” მასობრივი ინფორმაციის საშუალებებისათვის, როგორც მოსახლეობის ზომბირების ცენტრალური სამსახურისათვის, შესაბამისი განკარგულება მათ შესახებ ამჯერად არ გაუცია, ან იქნებ უფრო სწორი იყოს თუ ვიტყვით, რომ დიამეტრულად საპირისპირო განკარგულება იქნა გაცემული. ამისი ნათელი დემონსტრირება იყო ამასწინდელი არჩევნები ვაკის რაიონში _ ჯაბას ორი და ოცდახუთწლიანი “წარსულის” მქონე სარიშვილის დაახლოებით ცხრა პროცენტით. სად არის დღეს ის ოდიოზური ასე ვთქვათ საზოგადოება “თბილისელი”, რომელმაც დანარჩენ საქართველოს ზემოდან გადმოხედვა არ აკმარა და სულშიც ჩააფურთხა – სუნიანებოო. პოლიტიკაში და მსახურობაში არ არსებობენ მეგობრები, არსებობენ მხოლოდ ინტერესები – და თუმცა ეს ძალიან ბანალური ფრაზა ისევე ძალიან კარგად იციან ღოღობერიძეებმა, ორჯონიკიძეებმა, ჩარკვიანებმა, შენგელაიებმა, ამაშუკელებმა, გოგუაძეებმა, ჩხეიძებმა, კვარაცხელიებმა, ხაინდრავებმა და მათგვარებმა, როგორც იცოდნენ ხაბეიშვილმა, ჭანტურიამ, ქუთათელაძემ, გულუამ, ყარყარაშვილმა და მრავალმა და მრავალმა სხვამ, ყოველი მათგანი მაინც იმედოვნებს, რომ პირადად იგი იქნება ის გამონაკლისი, რომელიც კანონს ადასტურებს, თუმცა კი ეს კანონი გამონაკლისის გარეშეც განუხრელად სრულდება – შეასრულე შენი დავალება? წადი, თავისუფალი ხარ, გაანთავისუფლე ადგილი!
ყველა ქვეყანაში და ყოველ დროს არსებობდა ე.წ. მეხუთე კოლონა და საქართველო ამ მხრივ არც პირველია და არც უკანასკნელი, მაგრამ მე მაინც მინდა ერთ მომენტს ხაზი განსაკუთრებით გავუსვა: არასოდეს და არსად არ ყოფილა ასეთი მეხუთე კოლონები ერთგვაროვანი და ერთსახა. ზოგი “იდეას” ემსახურება, ზოგი საკუთარ ინტერესებს და კიდევ არის ხალხი, რომელთა მიმართ შეიძლება ითქვას “არა უწყიან რასა იქმიან”. და თუ პირველ ორ ჯგუფს არანაირი დამუშავება არ ესაჭიროებოდა, ისედაც მზად იყვნენ “სამსახურისათვის”, სწორედ ეს მესამე კატეგორია იყო განსაკუთრებული დამუშავების, ზემოთ ნახსენები ზომბირების, ობიექტი. ეს მათთვის იქმნებოდა ჯაბა იოსელიანის “კოლორიტული” ფიგურა ჯერ კიდევ დიდი ხნით ადრე, მათთვის მზადდებოდა კომპრომატები დაუმორჩილებლებზე, მათთვის იქმნებოდა მომავალი შესაძლო ოპოზიციის “ლიდერების”, “დიდი პოლიტიკოსისა და ახალი მსოფლიოს არქიტექტორის” მითები და ლეგენდები, ქართულ მენტალიტეტზე გამიზნული ლოზუნგი: “ჯერ დემოკრატია, მერე თავისუფლება”. ეს მათგან იქმნებოდნენ ე.წ. “გავლენის აგენტები”. არაფერია ამაში მოულოდნელი და გასაკვირი. ეს არის პოლიტიკური დაზვერვის ჩვეულებრივი სტრატეგიული გეგმა და საქმიანობა. 
სხვათაშორის საქართველოში სახელმწიფო გადატრიალების სცენარი წინასწარ იყო დაბეჭდილი სანქტ-პეტერბურგის გაზეთში “ჩას პიკ” ( ავტორი გახლდათ “ვინმე” ემილ პაინი ეთნიკური პრობლემების ინსტიტუტიდან, მერე იგი სტრატეგიული კვლევების ცენტრის ხელმძღვანელია, ახლა კი ისევ ეთნოლოგიური და რეგიონალური კვლევების ცენტრის დირეკტორი). დიდი, მართლა დიდი ფილოსოფოსი, აცხადებდა: “თუ ხალხი აირჩევს ზ,გამსახურდიას, მე წავალ ქართველი ხალხის წინააღმდეგ “ ??? და ამას იძახდა კაცი ვისი ხელებიც გასვრილი იყო ჩეხი ხალხის სისხლში (1968 წლის აგვისტოს მოვლენები). ჩემთვის იგი ჭეშმარიტად “რუსი დემოკრატი და საბჭოთა პატრიოტია”. 
ჯერ კიდევ 1991 წლის მაისში თენგიზ კიტოვანმა მითხრა, რომ რუსეთს დაგეგმილი აქვს ოპოზიციის ხელით, მიტინგებით და სხვა საპროტესტო აქციებით, დესტაბილიზაციის გამოწვევა, მაგრამ ჩვენც ვემზადებითო .... რამოდენიმე წლის შემდეგ ციხეში შევხვდით ერთმანეთს. მას კვლავ არ ჰქონდა გაცნობიერებული საკუთარი “ღვაწლი”. ამიტომ ჩემს მიერ მისი პერსონის სრულიად დასაბუთებულ და სამართლიან შეფასებაზე ასე მიპასუხა: რა გინდათ ჩემგან?! მე რომ არა ე.შევარდნაძე სხვას, უარეს, დაავალებდა გადატრიალების გაკეთებას. მე ხომ ლმობიერი კაცი ვარ და ბევრი გადავარჩინე სიკვდილსო. ეს ღა მოვახერხე მეპასუხა: გამოდის, რომ მადლობელიც კი უნდა ვიყოთ შენი, რომ ნაკლებ სისხლიანი იყავი - მეთქი? 
დაღვრილ სისხლთან დაკავშირებით მინდა გაგახსენოთ იმ დაძაბულ ვითარებაში, რაც ოთხმოციანი წლების ბოლოს სუფევდა საქართველოში ერთადერთი ნაბიჯი, რომელიც ქართულმა მართლმადიდებლურმა ეკლესიამ გადადგა ეს იყო “ქართული ეკლესიის შავი წიგნის” დაარსება, რომელშიც უნდა შეტანილიყო და საშვილიშვილოდ დაწყევლილიყო ქართველის მკვლელი. გახსოვთ ალბათ როგორი ცეცხლში ნავთის დასხმა იყო ეს და ის უსუსური თავისმართლებაც გემახსოვრებათ: ჩვენ ქართველის მკვლელ ქართველს ვგულისხმობდითო. თუ ამას პატრიარქის დეკემბერ-იანვრის “შეუძლოდ ყოფნას” დავუმატებთ და ე. შევარდნაძის „შემთხვევით“ ფრაზას, რომ ეს მან, ცეკას პირველმა მდივანმა დაგვინიშნა ასეთი [კარგი] პატრიარქი, მგონი უკვე ცხადი ხდება რაოდენ ღრმა, წინასწარ გათვლილ და კარგად დაგედგმილ მოვლენებთან გვქონდა საქმე. და მე მინდა ჭანტურიას, წერეთლის, ჩხეიძის, ჭავჭავაძის, სარიშვილის სულიერ მამას, სრულიად საქართველოს კათალიკოს-პატრიარქს, მცხეთა-თბილისის მთავარეპისკოფოსს, ილია II–ს, ვკითხო: სად არის ახლა ის შავი წიგნი? 
 21 დეკემბრის ღამე მთავრობის სახლში გავათენე და 22 დეკემბრის დილას დავაპირე სახლში ასვლა. სანამ მანქანის ძრავს ვახურებდი ერთი წუთით გამასწრო ავთო რცხილაძემ და იგი მეტროსთან დაიჭირეს, მე ხალხმა გამაჩერა და გამაფრთხილა: ვაჟა ადამიას ბანდიტებს პიკეტი აქვთ მოწყობილი და ავთო დაიჭირესო. დავბრუნდი უკან. ავედი მეორე სართულზე (ადრე იქ ჩვენი იურიდიული კომისია იყო, იმ პერიოდში კი რადიოს რედაქცია) და დავაპირე სახლში დარეკვა, მაგრამ უეცრად ატყდა სროლა. ხოლო სროლის ატეხვა და რადიოს რედაქციის მინების ჩამსხრევა ერთი იყო. დამიზნულად ისროდნენ პირველი სკოლიდან და ქაშუეთის ეკლესიიდან. საპასუხო სროლაზე ლაპარაკიც კი ზედმეტი იყო, რადგან მსროლელი (იარაღიანი ხალხი) იმ დროს მთავრობის სახლში პრაქტიკულად არავინ არ იყო. არც ღამე იყო ბევრი, მაგრამ დილისთვის საერთოდ ყველა გაქრა. იქვე გვერდზე, ამავე მეორე სართულზე, იყო პრეზიდენტის კაბინეტი და მთავარი სამიზნე ზუსტად მისი კაბინეტი იყო. მთელი პასუხისმგებლობით მინდა განვაცხადო, რომ სამწუხაროდ მთავრობის სახლიდან ვერ გაანადგურეს ის სულგაყიდული თავდასხმელები იმ უბრალო მიზეზის გამო რომ, არ იყო მაშინ იქ არავითარი სამხედრო ძალა. სავალალოა, მაგრამ რეალურად 22-ში დილით 10-15 შეირაღებულ კაცს შეეძლო მთავრობის სახლის აღება. ბოლო მებრძოლებმა დილის 7 საათზე დატოვეს შენობა. სხვათაშორის მანამდე მათ ქაშუეთის ეკლესიასთან მდგომი მანქანიდან ამოიღეს რამდენიმე ათეული “ნურსის” ტიპის რაკეტა. აშკარაა, რომ თავდასხმა მთავრობის სახლზე წინასწარ დაიგეგმა და იგი იყო შემოდგომის მოვლენების ბოლო რგოლი. თუნდაც გავიხსენოთ ძალოვანი სტრუქტურების სხვადასხვა დონის თანამდებობის პირთა მიერ მოწყობილი ფარსების კასკადი: დილარ ხაბულიანს ვითომ მომწამლავი გაზი შეასხეს, რომან გვენცაძე ვითომ დაჭრეს (სინამდვილეში ამას რუსულად “სამოსტრელს” ეძახიან). 
ეჰ, რამდენი რამის გახსენება შეიძლება ... მაგრამ მხოლოდ ერთ ფაქტს გავიხსენებ. 1992 წლის 27 დეკემბრისთვის აიყვანეს მთავრობის სახლის წინ რამდენიმე მებრძოლი, ეროვნებით რუსი, ჯარისკაცი. მე და ჯონი ფირცხალაიშვილი წავედით ამიერკავკასიის სამხედრო ოლქის ხელმძღვანელთან, გენერალ ბეპაევთან (გენერალი პატრიკეევი შვებულებაში იყო), რომელსაც პროტესტი განვუცხადეთ რუსეთის სამხედრო მოსამსახურეების პუტჩში მონაწილეობის გამო და საქართველოს შინაგან საქმეში ჩაურევლობა მოვთხოვეთ. რაზეც გენ. ბეპაევმა პირდაპირ გვითხრა, რომ ეს გადაწყვეტილება მიღებულია მოსკოვში მისი მთავარსარდლის ბ.ელცინის მიერ. პირადად მას ესმის, რომ ესენი არიან კრიმინალური ბანდები (ზუსტად მაშინ მიიღო ინფორმაცია, რომ დივიზიის უფროსი დაუჭრეს ყაჩაღურ თავდასხმაში), და მიუხედავად იმისა, რომ ის გვცნობს, როგორც კანონიერი ხელისუფლებას, მოსკოვიდან აქვს ბრძანება დაეხმაროს პუტჩისტებს. „კეთილი რჩევაც“ მოგვცა, რომ ეს საკითხი მოგვეგვარებინა პირდაპირ ელცინთან. მოგვიანებით, რამდენიმე წლის შემდეგ, ბეპაევმა ეს მომენტი თავის ინტერვიუში გაიხსენა.
ასე ერთი ცენტრიდან, მოსკოვიდან, იმართებოდნენ “ჩვენი ოპოზოციონერები” ანუ პუტჩისტები ან უბრალოდ რუსეთის სპეცსამსახურების აგენტები – წითელი ინტელიგენციიდან დაწყებული და კრიმინალებით დამთავრებული.
 სრულებით არ მინდა ისე გამიგოს ვინმემ თითქოს მხოლოდ იმ მხარეს ვხედავდე “კაენებსა და იუდებს“. არა, ვაი, რომ არა. მე დღემდე არ მასვენებს ერთი კითხვა. ყველანი “სასწაულებრივ” გადარჩით და ცოცხალნი, ჯანმრთელნი და საღსალამათნი გამოხვედით სამეგრელო – სვანეთის ტყეებიდან გარდა პრეზიდენტისა. დღეს კვლავ გაქვთ ქვეყნის პატრონობის პრეტენზია. კი, მაგრამ როგორ, როცა ერთ კაცს ვერ უპატრონეთ და ვერ დაიცავით?!  
ქვეყნის პატრონობასთან დაკავშირებით ერთ, ამ ცოტა ხნის წინ დასმულ კითხვას, თუ რას ვფიქრობ „ქალბატონ მანანა არჩვაძე – გამსახურდიას პრემიერ მინისტრად დანიშვნის შესახებ”, მინდა გულწრფელად გავცე პასუხი. 
ხელისუფლება სამი შტოსაგან შესდგება: საკანონმდებლო, აღმასრულებელი და სასამართლო. მე მიმაჩნია, რომ არსებული რეალობის გათვალისწინებით საჭიროა შენარჩუნებული იქნას უზენაესი საბჭო, როგორც მომავალიში ხელისუფლების ლეგიტიმური გადაცემის საფუძველი, ხოლო დანარჩენი ორი კი გამოცხადდეს ფუნქციონირება შეჩერებულად. მათი ფუნქციონირება არა მარტო შეუძლებელია არსებული სიტუაციიდან გამომდინარე, არამედ არა სასურველიც. თუ ამჟამინდელი ხელისუფლების მიერ მიღებული, რბილად, რომ ვთქვათ, საეჭვო კანონების გაუქმება აღდგენილ ხელისუფლებას დაბრუნების შემთხვევაში შეეძლება, იგივეს ვერ ვიტყვით ვერც აღმასრულებელი და ვერც სასამართლო ხელისუფლების შესახებ. დამოუკიდებელი ფუნქციონირების საშუალება კი პარალელურ სტრუქტურებს არ გააჩნიათ. მაშ რა საჭიროა ქაღალდის პრემიერი და მისი მინისტრები? თუმცა ცნობილ გამონათქვამში პოლიტიკა თამაშად არის მოხსენიებული, მაგრამ სიტყვის ასე პირდაპირი გაგებაც არ შეიძლება. ხოლო თუ ვინმეს რეალურად უნდა რეალური საქმის კეთება – ასპარეზი დიდია. ქალბატონი მანანა ექიმია. ვის თუ არა მას ესმის ნარკომანიის პრობლემის გადაჭრის აუცილებლობა საერთოდ და ჩვენნაირი პატარა ერისთვის განსაკუთრებით. თუნდაც ერთი ან ორი გადარჩენილი ახალგაზრდა განა უფრო მეტს არ ნიშნავს, ვიდრე ვითომ პრემიერის ვითომ თანანდებობა? განა საქართველოს განათლების სისტემის დღევანდელი მდგომარეობა კარდინალურ გარდაქმნას არ საჭიროებს? ძალაუნებურად მახსენდება მისი მამამთილის სიტყვები: მეომარს მწერალი სცვლის, მახვილოსანს კულტურტრეგერიო. განა უმჯობესი არ იქნებოდა თუნდაც ერთი – ორი სკოლა მაინც შეგვექმნა თანამედროვე მოთხოვნათა დონისა და ახალგაზრდათა თუნდაც მცირე, მაგრამ კონკრეტული რაოდენობისთვის მშობლიურ ენასა და კულტურაზე დაფუძნებული ჭეშმარიტად თანამედროვე, ევროპული განათლების საშუალება მიგვეცა. დღეს ამდენს ვლაპარაკობთ ადამიანთა უფლებების დაცვაზე და ქუჩები სავსეა უსახლკარო, მიჭირს ამ სიტყვის თქმა, მაგრამ ყველაფერს თავისი სახელი უნდა დავარქვათ, უპატრონო ბავშვებით. ჰოდა, განა ამ უპატრონო ბავშვების პატრონზე უფრო მაღალი თანამდებობა რა შეიძლება იყოს? იცით რა მაოცებდა პირველ დღეებში ყველაზე მეტად ვარშავის ქუჩებში? საოცრად ხშირად ვხვდებოდი ინვალიდებს. მათზე ზრუნვა, მათთვის სწავლის, მუშაობისა და საერთოდ სოციალურად აქტიური ცხოვრების პირობების შექმნა ყველა ცივილიზირებულ ქვეყანაში სახელმწიფო პოლიტიკის რანგშია აყვანილი. ჩვენთან ჯერ კიდევ სულ ცოტახნის წინ ჯაბას ცხოვრების წესი და ნარკომანია იყო სახელმწიფოს პოლიტიკა. ტელე – რადიო – გაზეთებით ხდებოდა მათი პოპულარიზება და ახალგაზრდების, დემოგრაფიული თვალსაზრისით ერის ყველაზე მეტად აქტიური ნაწილის, დეგრადაცია. განა დღეს ეროვნული იდეის პრობლემა მოხსნილია? მეტს აღარ გავაგრძელებ. მხოლოდ ერთს ვიტყვი: საკეთებელი ნამდვილი საქმე უამრავია. უმჯობესი იქნებოდა მათკენ მიგვემართა ჩვენი ენერგია და ავტორიტეტი. თუ შესაძლებელია გვეპოვა მხარდამჭერები, სპონსორები, მიგვემართა სპეციალური ფონდებისა და კერძო პირებისათვის, თანამოაზრეთაგან შეგვექმნა ჯგუფი, რომელიც რეალურ საქმეს გააკეთებდა. დარწმუნებული ვარ, რომ საქმიანობის ეს სფერო გააერთიანებს არა მარტო „ზვიადისტებს”, არამედ ყველა პატიოსან ქართველს.
 ეს ყველაფერი უკვე დაწერილი მქონდა, როდესაც კვლავ დაიწყო გამოსვლები შევარდნაძის გადადგომის მოთხოვნით. ათი ათას კაცამდე შეგროვდაო მთავრობის სახლის წინ. ერთი კი ამიჩქროლდა გული, მაგრამ მოპროტესტეებში როცა ელდარ შენგელაია დავინახე და ცოტახნის შემდეგ კი აჩვენეს კადრი გვერდიდან მშვიდად მაცქერალი პოლიციელებით, პირადად ჩემთვის უკვე ცხადი გახდა, რომ კვლავ დადგმული სპექტაკლი თამაშდებოდა გადავდგები – არ გადავდგების თემაზე, იმავე სპონსორითა და იმავე აღმასრულებელი რეჟისორებით.
 მე დღეს კვლავ არ მომწონს, ძალიან არ მომწონს აფხაზეთითა და აფხაზეთიდან ლტოლვილებით, რუსის ჯარითა და იმათი სამშვიდობო მანდატით ჟონგლიორობა, არ მომწონს გუდაფშუტა პარტიები და ქაღალდის პრემიერები, არ მომწონს პოლიტიკითა და ქვეყნის ბედით მოთამაშე ძველი თუ ახალი პოლიტიკოსები. ვისურვებდი მეტი სერიოზულობა, პასუხისმგებლობა და წინდახედულება, გულისტკივილი მენახა ორივე მხარეს. ჩვენ დღესა ვართ და ხვალ აღარ ვიქნებით – საქართველო კი იყო და მარად იქნება – ”წყალნი წავლენ და წამოვლენ, ქვიშანი დარჩებიანო”.  
ერთი რამ მეიმედება: სრული ჭეშმარიტება აღმოჩნდა მოსაზრება იმის შესახებ, რომ კაცობრიობის არსებობა – განვითარების ისტორიას სპირალური ფორმა აქვს. თვალსაჩინო მაგალითი გნებავთ? დიდხანს საძებარი ნამდვილად არ გაგვიხდება – დღეს საქართველო თავისი იტორიული არსებობა-განვითარების სპირალის ახალ ხვიაზე გადადის. ის რაც დღეს ხდება საქართველომ და ქართველებმა უკვე გაიარეს XVIII – XIX საუკუნეების მიჯნაზე, როცა საზოგადოება სამ დასად გაიყო, ვუწოდოთ მათ პირობითად: პრორუსული, პროთურქულ-სპარსული და “ჩვენი თავი ჩვენად გვეყუდვნეს”. დღეს ახალი არაფერი არ ხდება – საზოგადოება კვლავ სამად არის გაყოფილი: პროამერიკული, პრორუსული და ისევ ის “ჩვენი თავი ჩვენად გვეყუდვნეს”. როგორც მაშინ ამჟამადაც რეტროგრადებს დიდი ხანი არ უწერიათ. მაგრამ ჩემთვის ქართულ მეტყველებაში მოჭარბებული “სუპერ” და “ქოფი ბრეიქები” არცთუ დიდი ხნის წინანდელი “პრივეტ”-ისა და, გახსოვთ ალბათ, “ხრამში” ჩატარებული კონცერტის ანალოგიად აღიქმება. სხვისის პატივისცემამ საკუთარის უპატივცემლობა-დაუფასებლობამდე არ უნდა მიგვიყვანის. ერს, რომელმაც “საუკეთესოს” სინონიმად “სა-უცხო-ო” შეუფარდა, სხვაზე მეტი სიფრთხილე მართებს.
ბევრი დავკარგეთ, ძალიან ბევრი. ხოლო ამ ათი წლის წინანდელი ეროვნული ხელისუფლების დამხობით მივიღეთ ის მძიმე მდგომარეობა, რაშიც დღეს ვართ. დაიტაცეს და გაიტანეს საქართველოს სიმდიდრე. რა დამავიწყებს აკაკი ბაქრაძის პათეთიკურ მოწოდებას 1992 წლის თებერვალში – შევაგროვოთ, თუნდაც ჯართი და გავყიდოთ, რომ გადავარჩინოთ საქართველო (სამხედრო საბჭო-ვ.დ.). უბრალო მაგალითი - 1991 წლის შუა დეკემბერს ხორცი თბილისში ღირდა 15-20 მანეთი, მოსკოვში – 500 მანეთი. პურის ფასზე არაფერს ვამბობ. წარმოიდგინეთ განვითარების რა დონეზე იქნებოდა დღეს საქართველო. ერთმა მოხუცმა მანდილოსანმა ქუჩაში გამაჩერა (1991 წლის შუა დეკემბერი იყო) და მითხრა : “გადაეცი შვილო ზვიადს, რომ მთავრობის სახლის წინ დიდი-დიდი სკამი გააკეთოს და დააჯინოს ეგ ე.წ. ოპოზიცია, მათ ხომ სკამის მეტი არაფერი არ უნდათ. თორემ დაღუპავენ საქართველოს“. რა ბრძენი აღმოჩნდა ის მოხუცი! იმასაც გავიხსენებ, რომ ევროპული ექპერტების აზრით, საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკა 1918-1921 წლებში ისე ვითარდებოდა, რომ რომ არა რუსეთის ოკუპაცია, შვეიცარიის დონეზე იქნებოდა. მეოცე საუკუნეში მეორედ გავუშვით ხელიდან ცივილიზებული სახელმწიფოს აშენების შანსი. ეს უკვე მერამდენედ, “ქართლელების აღმა ხნული კახელებმა დაღმა ფარცხეს”. 
მოგვცემს კი ღმერთი მესამე შანს? არ ვიცი.

ვიქტორ დომუხოვსკი,

1990 წლის 28 ოქტომბერს არჩეული უზენაესი საბჭოს დეპუტატი

პოლიტემიგრანტი და ყოფილი პოლიტპატიმარი

2001 წელი, დეკემბერი
ვარშავა, პოლონეთი