ვქექე და ვქექე ნაცარი, ვიპოვე ფეტვის მარცვალი

საქართველო ოდითგანვე გამოირჩეოდა მარცვლოვანი კულტურის მრავალფეროვნებით: სხვა მრავალი ხორბლის წინაპარი "ასლი", მახა (დასავლეთ საქართველოს ენდემური სახეობა), ზანდური (უძველესი ქართული ენდემური ჯიში/პოპულაცია), გვაწა-ზანდური- ხორბლის ქართული ხალხური ჯიში/პოპულაცია (ნეოლითის ეპოქა), დიკა(Triticum carthlicum)- ძველი ქართული საგაზაფხულო ხორბლის სახეობა, ჭვავი, შვრია, ქერი, ფეტვი, ღომი და სხვ. აქაურობისათვის ენდემური ჯიშებია და უხსოვარი დროიდანაა დაფიქსირებულია ადამიანის ყოფაში.



ქერი საქართველოში უძველესი დროდანაა ცნობილი და მოჰყავთ თითქმის ყველგან. მისი მარცვალი შეიცავს: წყალს, ცილას, ნახშირწყლებს, უჯრედისს, ნაცრის ელემენტებს, ცხიმს, ფერმენტებს; B, D, E და A ჯგუფის ვიტამინებს. ქერისგან მზადდებადიეტური საკვები, კერძოდ, მისი ფაფით კვებავენ ღვიძლით დაავადებულებს. ქერის მარცვალი დიდი რაოდენობით უჯრედისს შეიცავს, ამიტომ, მის ფაფასა და წვნიანს, დიეტის სახით, მსუქან ადამიანებსაც ურჩევენ.ქერისგან ლუდს უძველესი დროიდან ხარშავდნენ, მაგრამ ამის შესახებ სხვაგან და სხვა დროს ვისუბროთ აქ კი ერთი ლამაზი ხალხური ლექსი მინდა გავიხსენო:

მე ჯავახეთს რა მიშავდა
მთვარე იდგა მზესავითო
კალმახი და ქერის პური
წინ მეყარა ბზესავითო

"საქართველო ღვინის სამშობლო" - იმდენად მივეჩვიეთ ამ ფრაზას, რომ უკვე ბანალურადაც კი ჟღერს. მაშინ როდესაც თითო -ოროლა სპეციალისტმა თუ იცის რომ საქართველო ხორბლის სამშობლოცაა. ხორბლის ქართული ჯიშებია: მახა, ზანდური, თავთუხი, დიკა, დოლისპური, ასლი, იფქლი ...


ხორბალი

თუმცა ამჯერად ფეტვის შესახებ ვისაუბროთ რადგან რამოდენიმე ძალიან გემრიელი ფაფის რეცეპტი მინდა შემოგთავაზოთ. სამწუხაროა, რომ ფეტვის ფაფა დიდად "ეგზოტიკური ხილი" გახდა ჩვენში. არადა, ფეტვი შეიძლება ითქვას იმდენად პოპულარული იყო, რომ ყველა კუთხეს თავისი სახელი დაურქმევია. კახეთში ფაჩხა-ფეტვი; მთიულეთში ფოჩიანი ფეტვი; ქვემო იმერეთში და გურიაში ჭადი, ჭადის-ჭადი; სვანეთში ფეტვ, ლეჩხუმში შავჭადა, შავი ჭადი, ურუში; ზემო იმერეთში წვრილი ჭადი საბას განმარტებითსა და ჩუბინაშვილის ლექსიკონებში მას ფატი, ჭკიდი, ჭკიდიში ჯკიდი აქვს სინონიმებად მითითებული.

თავის დროზე საქართველოში სიმინდის კულტურის გავრცელებამ განდევნა ღომი და ფეტვი, რომლისგანაც უწინ ღომი და მჭადი მზადდებოდა. დღეს ბევრმა მათი გემოც კი არ იცის და არც სადმე უნახავს. აქვე შევნიშნავდი, რომ გენმოდიფიცირებული სიმინდის შემოტანა რა შედეგს მოგვცემს სულ რამოდენიმე წელიწადში მგონი არავის აინტერესებს. არავისთვის საიდუმლოს არ წარმოადგენს, რომ გენმოდიფიცირებული თესლი ფიტავს ნიადაგს, დაბალხარისხიანია და რაც მთავარია არარეპროდუქტიულია, ანუ სათესლედ არ გამოდგება. "იყიდე ჩემგან - შეჭამე - მოდი და ისევ ჩემგან იყიდე" - ესაა დღევანდელი გლობალისტური სამყაროსათვის მთავარი და მამოძრავებელი იმპულსი. დღეს რომ ჰიბრიდული ჯიშის ვაზის ამოძირკვას ეხვეწებიან მევენახეებს - ეგ ჯიშებიც ხომ ასე მთავრობისა და ხელისუფლების დადგენილებით იქნა მევენახე გლეხობისათვის დაძალებულ-შეჩეჩებული.

მაგრამ ჩვენ პირველსიტყვას ანუ ფეტვს დავუბრუნდეთ.


ფეტვი

ფეტვის მარცვალი შეიცავს დიდი რაოდენობით ცილებსა და ცხიმებს, სახამებელს, შაქარს, უჯრედისს, ნატრიუმს, კალიუმს, კალციუმს, მაგნიუმს, ფოსფორს, რკინას, ნიკელს. თუთიას, ვიტამინებს. ახასიათებს ლიპიტროპული ქმედება, აძლიერებს სისხლწარმოქმნას, ააქტიურებს ორგანიზმის ფერმენტულ სისტემებს. ნედლი მარცვალი გამოიყენება საკვებში გულ–სისხლძარღვთა სისტემის, ათეროსკლეროზის, შეკრულობის, ჰიპერტონული დაავადებების, ღვიძლის სამკურნალოდ. უმნიშვნელო არც ის უნდა იყოს, რომ ფეტვის, როგორც ცხიმების გამანეიტრალებელი ბუნებრივი პროდუქტის, ფაფა სიმსუქნის საწინააღმდეგო კარგი საშუალებაა.

აქ კი ფეტვის მეტად მარტივ რამოდენიმე რეცეპტს შემოგთავაზებთ:

ფეტვის ფაფა ქიშმიშით



მასალა:
ფეტვი - 300 გრ.
რძე - 750 მლ
ქიშმიში დაჭრილი ჩირები და თხილ ნიგოზი სურვილის მიხედვით - 120 გრ.
კარაქი - 2 ს/კ
თაფლი ან შაქარი გემოვნებით
მომზადების წესი:
გარეცხილი ფეტვი მდუღარე მარილწყალში ჩავყაროთ და ვხარშოთ 10 - 15 წუთის განმავლობაში წყალი გადავღვაროთ და ადუღებამდე მიყვანილი რძე დავასხათ. ჩავამატოთ დანარჩენი ინგრედიენტები დავატკბოთ თაფლით ან შაქრით კარგად ამოვურიოთ და დაბალ ცეცხლზე დავტოვოთ სანამ ქიშმიში არ გაიჟღინთება. ცეცხლიდან გადმოვდგათ ოდნავ შევაგრილოთ და დავუმატოთ კარაქი

ფეტვის ფაფა გოგრით


მასალა:
ფეტვი - 200 გრ.
რძე - 600 მლ,
გოგრა - 300 გრ.
დარიჩინი /ჯავზი - 1 ჩ/კ
შაქარი და მარილი გემოვნებით.
მომზადების წესი:
პატარა ნაჭრებად დაჭრილი გოგრა დავჭრათ ვხარშოთ 5-6 წუთი. დავუმატოთ გარეცხილი ფეტვი. წყალდამშრალზე დავასხათ 300 მლ რძე. დაბალ ცეცხლზე ვხარშოთ 20 წუთი. მოვურიოთ, თითქმის მოხარშულს დავამატოთ დანარჩენი რძე, მარილი, შაქარი. ერთიც წამოვადუღოთ. ქვაბი ცეცხლიდან გადმოვდგათ, თბილად შევფუთოთ 30 წუთი. ფაფას უხდება დაფქვილი დარიჩინი /ჯავზი.

ფეტვის რძიანა სუპი


მასალა:
ფეტვი - 100გრ.
წყალი - 2 ჭიქა
რძე - 3 ჭიქა
შაქარი და მარილი გემოვნებით.
მომზადების წესი:
ფეტვი გადავარჩიოთ, გავრეცხოთ, დავასხათ ცივი წყალი და გავაჩეროთ 1 საათი, შემდეგ წყალი გადავასხათ, ფეტვი ჩავყაროთ ადუღებულ წყალში და მოვხარშოთ, შემდეგ დავასხათ ადუღებული რძე, დავამატოთ მარილი, შაქარი, ავურიოთ და ვადუღოთ 5 წუთი. ცეცხლიდან გადმოვდგათ, გავაჩეროთ 15–20 წუთი და მივირთვათ.
შეგვიძლია ცოტაოდენი დარიჩინი ან ჯავზი და 1/2 ჩ/კ კარაქი დავამატოთ.

ფეტვის ფაფა ნიგოზით, თაფლითა და ქიშმიშით



ფეტვის ჭვიშდარი, ანუ ლუკვნე
მოზილეთ სახაჭაპურე ცომი, გააბრტყელეთ და ჩაურთეთ ყველთან ერთად შეზელილი ფეტვის ფქვილი და გამოაცხვეთ, როგორც ხაჭაპური.

ფეტვის კატლეტი
მასალა:
ფეტვი 2 ჭიქა
წყალი ან რძე 5 ჭიქა
შაქარი 1 ს/კ.
მარილი 1 ჩ/კ.
დაფქვილი ორცხობილა ან ფქვილი 0,5 ჭიქა.
კარაქი შესაწვავად.
მომზადება:
წყალი ან რძე ჩავასხათ ქვაბში, დავდგათ გაზქურაზე და როდესაც ადუღდება დავამატოთ მარილი, შაქარი და გარეცხილი ფეტვი. ვხარშოთ დაბალ ტემპერატურაზე 20–30 წუთი, ხშირად ვურიოთ. ამის შემდეგ ქვაბი გადმოვდგათ გაზქურიდან და გავაჩეროთ რამოდენიმე ხანი, სანამ არ გაცივდება. შემდეგ ხელები დავისველოთ ცივი წყლით, მომზადებული მასისგან გავაკეთოთ პატარა ბურთები და ამოვავლოთ ორცხობილაში ან ფქვილში. შევწვათ კარაქში ორივე მხრიდან ტაფაზე. სუფრაზე კატლეტი შეგვიძლია მივიტანოთ კისელთან, არაჟანთან, კარაქთან ან რძის სოუსთან ერთად.

ღუმელში მთლიანად შემწვარი გოგრა ფარშირებული ასლის ფლავითა და ლეღვის კონფიტურით Dynia w całości zapieczona w piekarniku faszerowana kaszą orkiszową z konfiturą z fig — w miejscu: Ulica

მარცვლეულის მცირე ლექსიკონი:

ხორბალი Пшеница Pszenica Wheat
ჭვავი Żyto Рожь Rye
შვრია Owies Овёс Avena
ქერი Jęczmień Ячмень Hordeum
ფეტვი Proso Просо Panicum ( Proso millet )
ღომი (Setaria italica) Włośnica ber, czumiza, ber, proso włoskie Чумиза, Головчатое просо Foxtail millet
ასლი Pszenica płaskurka, Pszenica orkisz , Пшеница двузернянка ( Полба, Эммер [Triticum dicoccon] ) Emmer


ნამდვილი ასლი (Triticum spelta Host)

Kasza Jaglana (kasza z łuskanego ziarna prosa)jako jedyna wśród kasz jest zasadotwórcza, co jest bardzo korzystne. Obfituje w witaminy z grupy B, lecytynę oraz substancje mineralne: wapń, fosfor, potas, żelazo. Jest najlepszym źródłem żelaza ze wszystkich kasz. Jej skład aminokwasowy jest najkorzystniejszy, zawiera bowiem dużo tryptofanu. Jako że niedoborowy poziom tego aminokwasu występuje u wszystkich roślin strączkowych, potrawy z kaszy jaglanej dostarczają doskonałego, pełnowartościowego białka. Polecana jest w chorobach trzustki, wątroby, jelit i nerek oraz w wyziębieniu organizmu. Należy do najbardziej lekkostrawnych produktów zbożowych. Kasza jaglana zawiera rzadko występującą w produktach spożywczych krzemionkę, mającą zbawienny leczniczy wpływ na stawy, a także korzystnie wpływa na wygląd skóry, paznokci i włosów.



Jest genialna jako samodzielne danie z jabłkami, z różnymi bakaliami albo suszonymi śliwkami (w sezonie śliwkowym także pieczona ze świeżymi śliwkami). Krem z kaszy jaglanej, moreli, rodzynek zastępuje tradycyjne słodycze. W wersji niesłodkiej może być podawana z duszoną marchewką lub innymi warzywami. Można z niej przyrządzić doskonałe zapiekanki, np. na słodko – z gruszkami, śliwkami, a także pikantne, np. z porem lub papryką.

Kasza jaglana z pigwą i imbirem
Składniki:
3 szklanki wody
3/4 szklanki wypłukanej kaszy jaglanej
2 pigwe
2 łyżki wypłukanych rodzynek
1 łyżeczka zmielonego siemienia lnianego
cienki plasterek korzenia imbiru
cynamon

Kaszę wypłucz. Zagotuj wodę, wsyp kaszę jaglaną, pokrojone w kostkę pigwę i rodzynki i siemię lniane. Następnie dodaj imbir. Gdy woda się wchłonie, odstaw z ognia i zostaw pod przykryciem jeszcze przez 10–15 min. Gotowe danie posyp szczyptą cynamonu.

ფეტვის ტკბილი ფაფა რძითა და ფორთოხლის დაფქვილი ხმელი კანით

ხახვით, ნივრით, სუნელებით, ძმრითა და ზეთით ჩავამარინადე ფეტვი და ამ მასით დარულეტებული ხორცი ჩავშუშე თეთრ ღვინოში ...