ანჯეი ვოჟნიაკი: ქართული ემიგრაციის საზოგადოებები და ორგანიზაციები პოლონეთში

ქართულ-პოლონური კონტაქტების ისტორია XV საუკუნის ბოლოდან იწყება და დაახლოებით ხუთას წელიწადს ითვლის. პოლონეთში ქართული ემიგრაციის საკითხი პირველად XVII საუკუნის ბოლოს წარმოიშვა. ჟეჩიპოსპოლიტას ლაშქარში სხვა უცხოელებთან ერთად, ქართველებიც მსახურობდნენ, ისინი ცვალებადმა პოლიტიკურმა სიტუაციამ აიძულა სამშობლო დაეტოვებინათ. ზოგიერთმა ქართველმა ემიგრანტმა დიდი როლი ითამაშა, პოლონეთსა და ირანს შორის არსებულ დიპლომატიურ კავშირში, რომელსაც მიზნად ჰქონდა ამ ქვეყნის ჩართვა ანტითურქულ კოალიციაში. უპირველეს ყოვლისა აღსანიშნავია ბოგდან გურჯიეცკი, რომელიც სამეფო ლაშქრის ასეულის მეთაური იყო, ასევე მისი ძმა - ფარსადანი.

XVII საუკუნის ბოლოს პოლონეთმა აქტიური ანტითურქული პოლიტიკა შეწყვიტა. ამასთან ერთად შეწყდა ქართველების პოლონეთში ემიგრაცია და მთელი XVIII საუკუნის განმავლობაში ინფორმაციები პოლონეთში სტუმრად მყოფ ქართველებზე შედარებით იშვიათია.
XIX საუკუნის დასაწყისში, საქართველომ პოლონეთის მსგავსად, დამოუკიდებლობა დაკარგა. 1801 წ აღმოსავლეთ საქართველო (კახეთის სამეფო), შემდგომში კი დასავლეთ საქართველოც (იმერეთის სამეფო, სამეგრელოს, გურიისა და აფხაზეთის სამთავროები) შეუერთეს რუსეთს. რუსეთის სამსახურში მყოფი ქართველები (სამხედროები და მოხელეები), პოლიტიკური დევნილები, მოგვიანებით ასევე ვაჭრები, მეწარმეები და სტუდენტები - სულ უფრო ხშირად ჩნდებოდნენ პოლონეთის მიწა-წყალზე. ნოემბრის აჯანყებამდე მათი რიცხვი პოლონეთის სამეფოს ავტონომიაში შედარებით მცირე იყო. XIX საუკუნის II ნახევარში ქართველების რიცხვმა იმატა. მათი უმეტესი ნაწილი ვრშავაში დამკვიდრდა, რომელიც ადმინისტრაციული, სამხედრო და განათლების ცენტრს წარმოადგენდა.

XIX საუკუნის ბოლოს ქართველების უმეტეს ნაწილს პოლონეთის სამეფოში კვლავ სამხედროები და მოხელეები წარმოადგენდნენ, რომლის უმეტესობა თავს ვარშავაში იყრიდა. Gგამოჩნდნენ ქართველი ვაჭრები და მეწარმეები. სტუდენტური გარემო მცირერიცხოვანი, მაგრამ პოლიტიკურად საკმაოდ აქტიური იყო. იმდროისთვის განათლების ვარშავაში მიღება დიდი პოპულარობით სარგებლობდა პატრიოტულად განწყობილ ქართველ ახალგაზრდებს შორის. ამ პერიოდში წარმოშობილი ქართული დამოუკიდებლობის პარტიები, როგორც ამას იხსენებდა გ. ჩუბინაშვილი თავის ავტობიოგრაფიაში, სწორედ აქ ეძებდნენ მაგალითსა და შთაგონებებს თავიანთი საქმიანობისათვის. XIX საუკუნის 90-იან წლებში პოლონეთში ქართველი სტუდენტების ჯგუფი მოღვაწეობდა, რომლებიც ა. ჯაფარიძის მიერ დაარსებული საქართველოს განთავისუფლების ლიგის წევრები იყვნენ. რუსეთის ხელისუფლებამ ორგანიზაცია გამოამჟღავნა და მათი წევრები დააპატიმრა. მათ შორის დაპატიმრებულ იქნა ვარშავის ვეტერინარული ინსტიტუტის სტუდენტი, მომავალში ცნობილი ქართველი მწერალი - შიო დედაბეროვი (დედაბრიშვილი), ცნობილი როგორც შიო არაგვისპირელი. გასული საუკუნის ბოლოს ვარშავის ვეტერინარულ ინსტიტუტში სხვა ქართველ სტუდენტებთან ერთად ნოე ჟორდანია (1869_1953) სწავლობდა, რომელიც მომავალში საქართველოს დემოკრატიული მთავრობის პრემიერი გახდა. მათ შორის იმყოფებოდა, მომავალში საბჭოთა საქართველოს გამოჩენილი პარტიული მოღვაწე- ფილიპე მახარაძე (1869_1941). სწავლის პერიოდში ნოე ჯორდანიამ ორგანიზება გაუკეთა ორ სამეცნიერო წრეს. ერთი - ქართულ ენაზე ქართველი სტუდენტებისთვის, ხოლო მეორე - რუსულ ენაზე მოსაუბრე ქართველებისა და რუსებისათვის. ცნობილი არ არის ამ სამეცნიერო წრეებში გაერთიანებული სტუდენტების რაოდენობა, და არც ის ეკუთვნოდნენ თუ არა მათ სხვა ინსტიტუტის მსმენელები, მაგრამ სავარაუდოა, რომ საუკუნეთა გასაყარზე ვარშავის უმაღლეს სასწავლებლებში მოსწავლე ქართველ სტუდენტთა რიცხვი ორიოდე ათეულს არ აღემატებოდა.
ინფორმაცია იმ პერიოდში ვარშავის გარეთ მცხოვრებ ქართველებზე მცირეა. ცნობილია რამოდენიმე ქართველი მოხელის გვარი შედარებით პატარა ქალაქებიდან და ოფიცრებისა, რომლებიც პროვინციულ გარნიზონებში მსახურობდნენ. ზოგიერთ მოგონებებში გვხვდება ქართველი ექიმის გვარი კრესების პატარა ქალაქიდან.

შედარებით გაიზარდა ქართველების ემიგრაცია პოლონეთში ომთაშორის პერიოდში, მაგრამ ამ ფაქტთან დაკავშირებული ჩვენი ცოდნაც არ არის სრულყოფილი. პოლონეთში ქართული სათვისტომოს წარმოშობა, უპირველეს ყოვლისა საქართველოს მიერ მოპოვებული დამოუკიდებლობის დაკარგვასთან იყო დაკავშირებული. 1921 წელს, საბჭოთა რუსეთის მიერ საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის დამხობის შემდეგ, პოლონეთში აღმოჩნდა ემიგრანტების ჯგუფი, მათ უმეტეს ნაწილს სამხედროები, კერძოდ: ექვსი გენერალი, ოცდათხუთმეტი ოფიცერი და ორმოცდაექვსი სამხედრო სასწავლებლის კურსანტი წარმოადგენდა, რომლებმაც უკვე პოლონეთში მიიღეს ოფიცრის წოდება. ისინი კონტრაქტის საფუძველზე მსახურობდნენ პოლონეთის არმიაში. სამოქალაქო ემიგრანტები სხვადასხვანაირი წარმატებით საქმიანობდნენ თავისი ადრინდელი ან ახლად შეძენილი პროფესიით და ადგილობრივი მკვიდრების მხრიდან გარსშემორტყმულნი იყვნენ კეთილმეგობრული განწყობილებით. ქართველი ემიგრანტების რიცხვი მუდმივად იცვლებოდა: დაბადებები, გარდაცვალებები, ზოგი მიემგზავრებოდა, ზოგი ჩამოდიოდა სხვა ქვეყნებიდან ( მაგალითად 30-იან წლებში საფრანგეთიდან). ეს ყოველივე აძნელებდა მათი ზუსტი რიცხვის დადგენას. გარდა 20-იან _ 30-იანი წლების ემიგრანტებისა პოლონეთში ასევე ცხოვრობდა მცირე ჯგუფი ადრეულ პერიოდში დასახლებული ქართველებისა.

არაზუსტი ინფორმაციებიდან ცნობილია, რომ პოლონეთში მცხოვრებ ქართველთა რიცხვი დაახლოვებით 200 კაცს შეადგენდა. 1939 წლის საქართველოს კომიტეტის წყაროებზე დაყრდნობით, ქართველი ემიგრანტების უმეტესობა თავს ვარშავაში იყრიდა, სადაც დაახლოებით 100 ქართველი ცხოვრობდა. სხვა პოლონურ ქალაქებში მათი რიცხვის შესახებ არავითარი ინფორმაცია არ მოგვეპოვება. სამაგიეროდ ცნობილია, რომ ემიგრანტების მცირე ჯგუფები (უმეტეს შემთხვევაში ოფიცრები და მათი ოჯახის წევრები) ცხოვრობდნენ ასევე პოზნანში, ბიდგოშჩსა და ტორუნში, ხოლო ერთეული ოჯახები გროდნოში , კრაკოვში, ლუბლინში, რუვნოში, სამბოჟში, ჟულკვსა და ისეთ პატარა ქალაქებში, როგორიცაა გრკოლინა, გრაევო და პლეშევი.

XX საუკუნის 20 _ 30-იან წლებში პოლონეთში არსებული ქართული დიასპორა სპეციფიური სტრუქტურის მქონე დემოგრაფიულ და პროგესიულ ჯგუფს წარმოადგენდა. მისი უმრავლესობა - ოფიცრები და სამხედრო სასწავლებლის კურსანტები იყვნენ. “პოლონელი” ქართველების უმეტესობას 20-დან 50 წლამდე ასაკის მამაკაცები წარმოადგენდნენ. მხოლოდ რამოდენიმე იყო უმაღლესი რანგის ოფიცერი, მაგალითად 1860 წელს დაბადებული გენერალი ყაზბეგი. ქართველ ემიგრანტებს შორის ცოტა იყო მოსწავლე ახალგაზრდობა და სტუდენტები, რადგანაც მხოლოდ ერთეულები (მაგ. ზოგიერთი უმაღლესი რანგის ოფიცრები) ჩამოვიდნენ პოლონეთში ოჯახებთან ერთად. ახალგაზრდა, უცოლო ოფიცრებსა და სამხედრო სასწავლებლის კურსანტებს თანამემამულე ემიგრანტთა ოჯახებში მეორე ნახევრების პოვნის დიდი შანსი არ ჰქონდათ. რის გამოც ხშირ შემთხვევაში ცოლად მოჰყავდათ პოლონელები. აღსანიშნავია ის ფაქტი, რომ ოჯახებით ჩამოსულ ქართველთა შორისაც გვხვდება ეთნიკური თვალსაზრისით შერეული ქორწინებები, მაგალითად - მეუღლე რუსი ან იტალიელი.

პოლონეთში ქართული დიასპორის პროფესიული სტრუქტურა დიფერენცირებული იყო. თუმცა კი უმეტესობას სამხედროები წარმოადგენდნენ, მაგრამ სამოქალაქო პირებს შორის იყვნენ სხვადასხვა პროფესიის წარმომადგენლები. მნიშვნელოვანი ნაწილი მისდევდა სხვადასხვა დონის ვაჭრობას, იყვნენ აგრეთვე მეცნიერ მუშაკები, მოხელეები, ჟურნალისტები, ექიმები, აგრეთვე სასულიერო პირი _ არქიმანდრიტი, მამა გრიგოლ ფერაძე, რომელიც განსაკუთრებულ შემთხვევებში, ვარშავის ქართულ სათვისტომოში კაპელანის ფუნქციებს ასრულებდა. რამოდენიმე ქართველი უმაღლეს სასწავლებლებში ლექციებს კითხულობდა, ხოლო ახალგაზრდები პოლონურ უმაღლეს სასწავლებლებში სწავლობდნენ. როგორც ვხედავთ, ამ ოცწლეულის განმავლობაში პოლონეთში მყოფი ქართველების უმრავლესობას ინტელიგენცია წარმოადგენდა და მათ შორის არ იყვნენ ისეთები, ვინც თავს ფიზიკური შრომით ინახავდნენ.
ომთაშორის პერიოდში ვარშავა იყო პოლონეთში ქართველების არა მარტო უდიდესი თავშეყრის ადგილი. აქ ცხოვრობდა, განსაკუთრებით 20-იან წლებში, ქართული ემიგრაციის თითქმის ყველა გამოჩენილი მოღვაწე და კონტრაქტის საფუძველზე მომსახურე ოფიცრების დაახლოებით 1/3 ( მათ შორის ორი გენერალი ). 1921 წლამდე აქვე იყო საქართველოს დიპლომატიური მისია და კონსულატი, მთელი ომთაშორისი პერიოდის განმავლობაში ფუნქციონირებდნენ ქართული და ქართულ-პოლონური საზოგადოებები და ორგანიზაციები, აქ ისახებოდა თითქმის ყველა კულტურული, საგამომცემლო და პროპაგანდული ინიციატივები. 1919 წლიდან ვარშავაში ფუნქციონირებდა კავკასიის ქვეყნების წარმომადგენლობა თავად ვალერიან სიდამონ_ერისთავის ხელმძღვანელობით, რომელსაც 1920 წლის გაზაფხულზე, საქართველოს დემოკრატიული მთავრობის მიერ, მიენიჭა პოლონეთში საქართველოს დიპლომატიური მისიის რანგი. მან 1921 წლამდე იარსება. შედარებით ხანგრძლივად ფუნქციონირებდა საქართველოს საკონსულო, რომელიც "ნოვი შვიატის" 17 ნომერში მდებარეობდა.

1921 წლამდე პოლონეთში ქართული ემიგრაცია არ იყო დიდი. შემადგენლობით ყველაზე რიცხვმრავალი, ვარშავის საზოგადოება, მხოლოდ რამოდენიმე ათეულ წევრს ითვლიდა. კავკასიის რესპუბლიკების წარმომადგენლის, ხოლო 1920 წლიდან საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის ელჩის თავად სიდამონ-ერისთავისა და მისი გარემოცვის გარდა მას მიეკუთვნებოდნენ შედარებით უფრო გვიანდელი ქრთული დამოუკიდებლობითი ემიგრაციის გარემოცვაში კარგად ცნობილი სერგო ყურულიშვილი და კაპ. ალექსანდრე გოძიაშვილი. ქართველების ამ მცირე ჯგუფმა ორგანიზება გაუკეთა თვითგადარჩენის კომიტეტს, რომელსაც სათავეში სიდამონ-ერისთავი ედგა. კომიტეტი 1921 წლამდე ე.ი. საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის დაცემამდე არსებობდა.

როგორც 1920 წლის თებერვალში გაზეთ "ვსხუდ პოლსკი”-ში იქნა აღნიშნულ _ ამა წლის დასაწყისში ინჟინერმა ყურულიშვილმა, ბიალესტოკში მოიწვია "პოლონეთის მიწა-წყალზე მყოფი ქართველების ყრილობა". სადაც არჩეულ იქნა ქართული სახალხო საბჭო, რომლის მიზანი ურთიერთ დახმარება, საქართველოსა და პოლონეთს შორის მეგობრული პოლიტიკური და სავაჭრო ურთიერთობების მხარდაჭერა იყო. კრებამ პირველ რიგში მისალმება გაუგზავნა სეიმს ვარშავაში, სადაც პოლონეთისა და მისი ხალხის მიმართ კეთილი სურვილები იქნა გამოხატული.

1921 წელს შეიქმნა ქართულ-პოლონური კლუბი (საქართველო-პოლონეთის კლუბი). კლუბის ორგანიზაციული კომიტეტის მდივნად, ხოლო სტატუსის დამტკიცებისა და ხელმძღვანელობის არჩევის შემდეგ (1920 წელის დეკემბერი), კლუბის დამფუძნებელი საბჭოს თავმჯდომარედ აირჩიეს სერგო ყურულიშვილი. საზოგადოების ძირითად მიზნად "ქრთველი და პოლონელი ხალხის ეკონომიური და კულტურულ-საზოგადოებრივი დაახლოება " უნდა ყოფილიყო, პრაქტიკულად კი უახლოეს თვეებში კლუბი იძულებულ შეიქნა თავისი მოღვაწეობა საქართველოს შესახებ სხვადასხვა სახის ცოდნის პოპულარიზაციამდე შეეზღუდა. მის ფარგლებში გამოშვებული იქნა ერთჯერადი ჟურნალი "ამირანი", რომელიც ქართველი და პოლონელი ხალხების ისტორიას ეძღვნებოდა. მისი რედაქტორი სერგო ყურულიშვილი იყო.

1921-1922 წლებში საქართველოდან პოლონეთში პოლიტიკური ემიგრანტების დიდი ტალღა დაიძრა. ამ პერიოდში ხელახლა იქნა დაკარგული მოპოვებული დამოუკიდებლობა და სწორედ ეს იყო მიზეზი გაცილებით რიცხვმრავალი ქართული სათვისტომოს ჩამოყალიბებისა პოლონეთში, რომელიც ორგანიზაციული საკითხების გადაწყვეტასაც მოითხოვდა.

1922 წლის პირველ ნახევარში ვარშავაში ჩამოყალიბდა პოლონეთის საქართველოს კომიტეტი, რომლის პირველი თავმჯდომარე სერგო კურულიშვილი იყო. მოგვიანებით ამ ფუნქციას: ი. სალაყაია, ა. გოძიაშვილი და კ. იმნაძე ასრულებდნენ. კომიტეტი გარკვეულ ფარგლებში საქართველოს ემიგრაციული მთავრობის (რეზიდენცია პარიზში) ფუნქციებს ასრულებდა, მატერიალურ დახმარებას უწევდა ქართველ ემიგრანტებსა და მათ ოჯახებს, ორგანიზებას უკეთებდა ეროვნული დღესასწაულების აღნიშვნასა და მეგობრულ შეხვედრებს, ეწეოდა საგამომცემლო საქმიანობას, რომელიც ფინანსური სირთულეების გამო საკმაოდ შეზღუდულ იყო. დაიბეჭდა ორი ერთჯერადი ჟურნალი "პროგეორგია" (1922) და "პროპარტია"(1923), ბროშურა შოთა რუსთაველის დაბადების 750 წლისთავთან დაკავშირებით და ფრანგულიდან იქნა თარგმნილ პარიზში მოღვაწე ქართველი ემიგრანტების საერთო ნაშრომი " გრუზია " (ვარშავა 1939წ). ალბათ კომიტეტის მოწადინებით, მაგრამ მისი ფინანსური მხარდაჭერის გარეშე მოგვიანებით გამოცემული იქნა სხვა ქართული ერთჯერადი ჟურნალებიც, როგორც ვარშაული ჟურნალების სპეციალური ნომრები. 1923-1924 წლებში კომიტეტისაგან დამოუკიდებლად, მაგრამ მისი თავმჯდომარის სერგო ყურულიშვილის რედაქტორობით გამოდის ჟურმალი "გლოს ვსხოდუ", რომელიც ძირითადად საქათველოს საკითხებს ეხებოდა. კურლიშვილის გარდაცვალების შემდეგ, მისმა ძმამ იანმა (ვანომ) 1925 წელს სცადა ჟურნალ "ვსხუდ ი პოლსკა”-ს გამოშვება.

ინფორმციები არ მოგვეპოვება პოლონეთში არსებული საზოგადოების “ქართველი სტუდენტური წრის” შესახებ. ცნობილია მხოლოდ ის, რომ 1925 წლის 1 მაისს გამოშვებულ “გლოს პოლსკი”-ში სერგო კურულიშვილის ნეკროლოგს ხელს ისინი აწერდნენ.

შედარებით მეტია ცნობილი პოლონეთში არსებული, კავკასიელი სტუდენტების კავშირზე, რომელიც 1929 წელს აღმოსავლეთის ინსტიტუტის მფარველობის ქვეშ იქნა დაარსებული. მათ მიზანს " პოლონეთის სტუდენტ ახალგაზრდობასთან დაახლოვება და მათში კავკასიის შესახებ ინფორმაციის გავრცელება" წარმოადგენდა. 30-იანი წლების დასაწყისში კავშირის თავმჯდომარე იყო ბატირ ბეგ კაზი-ხანი, თავმჯდომარის მოადგილე და ხაზინის გამგებელნი იყვნენ ქართველები ნიკოლოზ ბაგრატიონი და გრიგოლ კერცელი, ხოლო მდივანი - მურატ ბეი-ბარაგუნი.

1925 წლიდან ვარშავაში არსებული პოლონეთ- საქართველოს საზოგადოების შესახებაც მცირე რამ არის ცნობილი. ამავე წლის დეკემბერში თავმჯდომარედ თავადი პავლე თუმანიშვილი დაინიშნა, მდივანიად პორ. ალექსანდრე ყიფიანი, ხოლო გამგეობის წევრები იყვნენ: სტანისლავ კორვინ-პავლოვსკი, პოლკ. ნიკოლოზ კანდელაკი და მაიორი კონსტანტინე ტერიაშვილი. საზოგადოებას საკმაოდ დახურული ხასიათი უნდა ჰქონდა. არ არის ცნობილი მისი ფორმალური სტატუსი, მოქმედების არეალი, და არც არსებობის ხანგრძლივობა.

II ჟეჩპოსპოლიტის პერიოდში (1917-1939), ქართველები იმ ეთნიკური ჯგუფებს მიეკუთნებოდნენ, რომლებსაც სტატისტიკების უმრავლესობა არ აღნიშნავდნენ. ქართველი ემიგრანტები რიცხობრივი თვალსაზრისით მცირე ჯგუფს მიეკუთნებოდნენ, მაგრამ თავისი დამოუკიდებლობროვი ხასიათის გამო საკმაოდ აქტიურები იყვნენ და განსაკუთრებული, პრივილეგირებული პოზიციები გააჩნდათ, რომელიც ვერც რიცხობრივი შემადგენლობით და ვერც ეკონომიური როლით ვერ აიხსნება. ამ პოზიციას უფრო ემოციური, მრავალსაუკუნოვანი მეგობრობის, პოლონელი და ქართველი ხალხის ისტორიების მსავსება ედო საფუძვლად. ტრადიციულად მეგობრული გრძნობები, რომლებიც პოლონურ საზოგადოებაში ქართველებისადმი არსებობდა, მხარდაჭერას მარშალ პილსუდკის აღმოსავლური პოლიტიკის ფედერალისტურ კონცეფციაში პოულობდა. მართალია რიგის ტრაქტატის ხელმოწერის შემდეგ მან პრაქტიკული მნიშვნელობა დაკარგა, მაგრამ არ გამქრალა იდეოლოგიურ სფეროში, რომლის გაგრძელებასაც პრომეთეიზმი წარმოადგენდა. მისი მიზანი სსრკ-ს შემადგენლობაში მყოფი იმ ხალხების მხარდაჭერა იყო, რომლებმაც I მსოფლიო ომის პერიოდში წამოიწყეს საკუთარი სახელმწიფოს შექმნის მცდელობები, მათ რიგებში შედიოდნენ: უკრაინელები, სომხები, აზერბაიჯანელები, თათრები, კავკასიის მთიელები და ქართველები. ასე რომ პრომეთეიზმს პოლიტიკური ხასიათი ჰქონდა, მაგრამ ამავე დროს ჰქმნიდა ხელსაყრელ პირობებს კულტურული, საზოგადოებრივი საქმიანობისა და ემიგრანტების დამხმარე საზოგადოებებისთვის, მათ შორის ქართველებისა და მათ მხარში მდგომი პოლონელებისთვის. 30-იან წლებში ერთ-ერთი პრომეთეული წრის წარმომადგენელი კლუბი " პრომეთე" იყო, რომლის რიგებში ზოგიერთი ქართველი ემიგრანტებიც შედიოდნენ.

1939 წელს ომის დაწყების შემდეგ, მრავალმა ქართველი კონტრაქტული ოფიცერი, მიუხედავად იმისა, რომ კონტრაქტით არ იყვნენ ვალდებულნი, მოხალისედ მონაწილეობდა ომში. ხშირად ურთულეს მონაკვეთებზე უხდებოდათ ბრძოლა, სადაც არა მარტო სიმამაცით, არამედ ორგანიზაციული და მეთაურული ნიჭით გამოირჩეოდნენ. ომის პერიოდში “პოლონელი” ქართველიები "AK"-სა და "PSZ"-ს რიგებში იბრძოდნენ. მონაწილეობა მიიღეს ვარშავის აჯანყებაში. ზოგიერთმა მათგანმა უმაღლესი სამხედრო ჯილდოები დაიმსახურა, მათ შორის "VIRTUTI MILITAI". ფაშისტური ოკუპაციის მძიმე პრიოდში ქართველი ემიგრანტები, მიუხედავად პრივილიგირებული პოზიციისა, რითაც ოკუპანტები ცდილობდნენ მათ გადაბირებას, საერთო ჯამში ლოიალურნი რჩებოდნენ შეძენილი სამშობლოს მიმართ. თუმცა ვარშავის ქართულ დიასპორას არ ასცდა დრამატული, ხოლო ზოგიერთ ტრაგიკული მომენტები დღემდე იწვევენ ღრმა განცდებს. გერმანელების ოკუპანტურმა ხელისუფლებამ, საქართველოს კომიტეტს რეორგანიზაცია გაუკეთა და თავის დაქვემდებარებაში მოაქცია. კომიტეტის მართვა დაევალათ გერმანელების ნდობით აღჭურვილ პირებს.

ომის დამთავრების შემდეგ მხოლოდ ერთეული ქართველები დარჩნენ პოლონეთში. ნაწილი ოკუპაციის დროს დაიღუპა, ბევრმა დატოვა პოლონეთი და დასავლეთისკენ გაემგზავრა. ზოგიერთი, მაგრამ არა ყველანი, მრავალი წლის შემდეგ დაბრუნდა საბჭოური გადასახლებიდან, უმრავლესობა დაავადმყოფებულნი. 50-60-იან წლებსა და მოგვიანებით პერიოდში პოლონელი ქართველების საზოგადოებაში გამოჩნდნენ ახალი სახეები. მათ უმეტესობას ის ქართველები წარმოადგენდნენ, რომლებიც პოლონეთის მოქალაქეებზე დაქორწინდნენ. ქართველი სტუდენტები პოლონეთში იშვიათად ჩამოდოდნენ. განსაკუთრებულ ჯგუფს, ხანმოკლე პერიოდით ჩამოსული მსახიობები, მწერლები და მეცნიერები წარმოადგენდნენ.

სიტუაცია 90-იანი წლების დასაწყისში შეიცვალა. ორივე ქვეყანაში პოლიტიკური წყობის შეცვლის შემდეგ გაცილებით გაადვილდა კონტაქტების დამყარება. აღირიცხება გაცილებით მეტი ქართულ-პოლონური ქორწინებები, მიუხედავად შეზღუდვებისა სულ უფრო მეტი ქართველი ცდილობს პოლონეთში სამუშაოდ ჩამოსვლას, ქართველი ბიზნესმენებიც გამოჩნდნენ.

90-იანი წლების დასაწყისში, საქართველოსთვის პოლიტიკური ცვლილებების მძიმე პერიოდში, პოლონეთში, კერძოდ კი ლოძის , ვარშავისა და მოგვიანებით სხვა ქალაქების სასწავლებლებში, ახალგაზრდა ქართველი სტუდენტების საკმაოდ დიდი ჯგუფი ჩამოვიდა, რომლებიც უმაღლეს სასწავლებლებში ცოდნას ეუფლებოდნენ, ან სადოქტორო ნაშრომებს წერდნენ. მათი უმეტესი ნაწილი თავისუფალ დროს საზოგადოებრივ და პოლიტიკურ საქმიანობას ეწეოდა. იმ დროს მათში ყველაზე აქტიურებს განეკუთვნებოდნენ: დავით ყოლბაია, ანგია კახიანი, გოჩა შათირიშვილი.

ქართველი ახალგაზრდების ეს აქტიურობა დაემთხვა "ქრთველი პოლონელების" გამოცოცხლებას, ისინი ომთაშორის პერიოდის ის ჯერ კიდევ ცოცხალი ემიგრანტები და მათი მემკვიდრეები იყვნენ, რომლებმაც ახალ ხელსაყრელ პირობებში წინა თაობის საქმიანობისა და მიღწევების განახლება მოინდომეს. უპირველეს ყოვლისა უნდა აღინიშნოს მაიორი ნიკოლოზ მათიკიშვილი, იეჟი ირაკლი გოძიაშვილი, იეჟი არონიშიძე, სერგო ყურულიშვილი და თამარ ყურულიშვილი-ვოიტკევიჩი. ვარშავაში მათმა საქმიანობამ დიდი მხარდაჭერა ჰპოვა საქართველოს ისტორიისა და კულტურით დაინტერესებული პირების, დამოუკიდებლობის მუზეუმის დირექციისა და მუშაკებისა, თავისუფლების ინსტიტუტისა და ასევე მეცნიერებათა აკადემიის მატერიალური კულტურის ისტორიის ინსტიტუტის მხრიდან.

1991 წლამდე პოლონეთში მცხოვრები ქართველები ერთმანეთთან ხშირ შემთხვევაში მეგობრული კონტაქტებით ისაზღვრებოდნენა, რომელიც ორგანიზაციის ფარგლებში არ გადადიოდა. 1991 წლის 25 მაისს, საქართველოს დამოუკიდებლობის წლისთავისა და საქართველოში პრეზიდენტის არჩევნების წინა დღეს ვარშავის დამოუკიდებლობის მუზეუმში ჩატარებულ იქნა გამოფენა საქართველო-პოლონეთი, რომელმაც თავი მოუყარა, პოლონეთის სხვადასხვა ქალაქებში მცხოვრები ქართველების ჯგუფს, რაც გახდა იმპულსი მომავალი პატრიოტული საქმიანობისთვის. ამან გამოიწვია ამავე წლის სექტემბერში, ლოძში საქართველო-პოლონეთის საზოგადოების ჩამოყალიბება.

ეს საზოგადოება I და II მსოფლიო ომებს შორის არსებული ქართულ-პოლონური კლუბის ტრადიციების მატარებლად მოგვევლინა. მან თავის რიგებში გააერთიანა პოლონეთში მცხოვრები ქართველები და საქართველოს მეგობრები პოლონელები. მათ სურთ პოლონეთის საზოგადოება გაეცნოს საქართველოს ისტორიასა და კულტურას და აგრეთვე ორი ხალხის სამომავლო კავშირების გაღრმავება. საქმიანობა მთელ პოლონეთს მოიცავს, ფილიალები აქვს ვარშავასა და პოზნანში, ხოლო რწმულებულები კი ჰყავს კროშლინში, ლემბურკსა და ვროცლავში. 1994 წლისთვის საზოგადოება 86 წევრს ითვლიდა, მათი უმეტესი ნაწილი ვარშავაში (30), ლოძში (22), პოზნანში, ბიდგოშჩში, ვროცლავში, კრაკოვსა და სხვა ქალაქებში ცხოვრობენ. მათ უმეტესობას ქართველები ან ქართული წარმოშობის პოლონელები წარმოადგენენ. საზოგადოებას სიცოცხლის ბოლომდე იეჟი არონიშიძე ხელმძღვანელობდა (1998 წელი).

90-იანი წლების პირველი ნახევარი ითვლება საზოგადოების ყველაზე გამოცოცხლებულ პერიოდად, ორგანიზება გაუკეთდა, ხანგრძლივი დროის განმავლობაში მოქმედ, საქართველოსთვის ჰუმანიტარული დახმარების აქციებს. ეწყობოდა გამოფენები, მეგობული შეხვედრები, აღწერილ იქნა პოლონეთის სასაფლაოებზე დასაფლავებული ქართველების საფლავები და ა.შ. 1991-1998 წლებში გამოცემულ იქნა ჟურნალ "პრო გეორგია"-ს რვა ნომერი, რომლის დამაარსებელი და რედაქტორი დავით ყოლბაია იყო, ხოლო მოგვიანებით ანჟეი ვოჟნიაკი და 1994 წლიდან კი _ ვოიჩეხ მატერსკი.

90-იანი წლების დასაწყისში, ხანმოკლე დროით, ფუნქციონირებდა ანგია კახიანის მიერ დაარსებული, საქართველოს სახალხო-დემოკრატიული პარტიის ვარშავის კლუბი, რომელიც ქართველი სტუდენტების წრეში ფუნქციონირებდა, ქართულ-აფხაზური კომფლიქტის პერიოდში მოეწყო რამოდენიმე დემონსტრაცია საქართველოს ტერიტორიალური მთლიანობის მხარდასაჭერად. 1993 წელს, ა. კახიანის რედაქტირებით, კლუბმა გამოსცა ჟურნალ "ჰეროლდის" ერთადერთი ნომერი. მისი მიზანი იყო პოლონელი მკითხველებისთვის "საქართველოს საშინაო და საგარეო სიტუაციის" გაცნობა.


პოლონეთ-საქართველოს საზოგადოების წევრების ჯგუფმა, I და II მსოფლიო ომთაშორის პერიოდში არსებული ქართულ-პოლონური კლუბის ტრადიციებზე დაყრდნობით, 1995 წელს ვარშავაში ჩამოაყალიბა "საქართველოს კლუბი 1920". მისი თავმჯდომარეა სერგო ყურულიშვილი, 20-იან წლებში ცნობილი ემიგრანტი მოღვაწის ძმიშვილი და სეხნია. კლუბის ძირითად მიზანს წარმოადგენს: კონფერენციების, სემინარების, საქართველოში პოლონეთის, ხოლო პოლონეთში საქართველოს შესახებ ცოდნის პროპაგანდის ორგანიზაცია. კლუბი ვარშავაშია, მაგრამ საქმიანობა მოიცავს სრულიად პოლონეთს. 90-იანი წლების დასასრულს ლისტოპადის ქუჩაზე # 29-ში ეწყობოდა შეხვედრები, ვარშავაში მცხოვრები ქართველი მხატვრების გამოფენები.

90-იანი წლების მეორე ნახევარში კვლავ შეინიშნება ყველა ქართული ორგანიზაციების აქტიურობის დაკარგვა, ხოლო საქართველოს სახალხო-დემოკრატიული პარტიის ვარშავის კლუბმა მას მერე რაც მისმა ორგანიზატორებმა დატოვეს პოლონეთი, არსებობა შეწყვიტა. დღესდღეობით ქართული დიასპორა ჩაეფლო ყოველდღიურ ცხოვრებისეულ სიძნელეებში და ამდენად ნაკლები დრო რჩებათ საზოგადოებრივი საქმიანობისთვის.

უკანასკნელ წლებში წარმოშობილ ორგანიზაციებში იგრძნობოდა დიდი გამოცოცხლება. აქ თავს იყრიდნენ პოლონელები, რომლებიც დაინტერესებული იყვნენ საქართველოს კულტურით. განსაკუთრებული აქტიურობით გამოირჩეოდა 1999 წლიდან არსებული საქართველოს მოყვარულთა წრე, რომელიც ვარშავის განყოფილების პოლონეთის ხალხთმცოდნეობის საზოგადოებასთან დაფუძნდა. მის წევრებს ვარშავის უნივერსიტეტის ეთნოლოგიის ფაკულტეტის სტუდენტები და კურსდამთავრებულები წარმოადგენენ იუსტინა დობოშინსკას ხელმძღვანელობით. წრე ორგანიზაციას უკეთებს საქართველოსთვის მიძღვნილ ფოტო გამოფენებს, ფილმების ჩვენებებს, აღნიშნავს წლისთავებს. მისი ინიციატივიტ 2000 წლის მაისში მოეწყო სამეცნიერო სესია საქართველოს თემაზე. წრის წევრები არიან მრავალი სამეცნიერო ნაშრომის ავტორები, რომელიც ან თემას მიუძღვნეს.

მსგავს ხასიათს ატარებს 2000 წლის აპრილში ვროცლავში დაარსებული წმინდა იეჟის სახელობის პოლონეთ-საქართველოს მეგობრობის საზოგადოება, რომელიც თავის საქმიანობით სრულიად პოლონეთს მოიცავს. საზოგადოების თავმჯდომარეა, ცნობილი ვროცლაველი არქეოლოგი პროფესორი ბოგუსლავ გედია. მის რიგებში რამოდენიმე ათეული წევრი ირიცხება, რომელთა უმეტესობას პოლონელი სტუდენტები წარმოადგენენ. საზოგადოების მიზანია: საქართველოს შესახებ ცოდნისა და მასთან კონტაქტების გაღრმავება. საზოგადოება ვროცლავში საქართველოს კულტურის ცენტრის გახსნას აპირებს, მიმდინარეობს მცდელობები შენობის შესაძენად.

შედარებით სხვა მიზნები ამოძრავებს ვარშავაში 2000 წლის შემოდგომაზე ჩამოყალიბებულ "გადარჩენის" ფონდს, რომლის დამაარსებელი და თავმჯდომარეა დოროთა პარჟიმიესი. ფონდის სურვილია დაეხმაროს ამიერკავკასიის “პოლონია”-ს, ამასთან ამიერკავკასიის ქვეყნების ისტორიისა და კულტურის შესახებ ცოდნის გაღრმავებასაც ითვალისწინებს.

ვარშავა, დეკემბერი, 2000 წელი